Læknablaðið - 01.11.2014, Blaðsíða 60

Ö l d U n G a d E i l d
Stjórn Öldungadeildar
Magnús B. Einarson formaður, Þórarinn
Sveinsson ritari, Hörður Alfreðsson gjaldkeri,
Guðrún Agnarsdóttir, Kristrún Benediktsdóttir.
Öldungaráð
Bergþóra Ragnarsdóttir, Jóhann Gunnar
Þorbergsson, Jón Hilmar Alfreðsson, Sigurður
E. Þorvaldsson, Tryggvi Ásmundsson, Valgarður
Egilsson.
Umsjón síðu
Páll Ásmundsson
Vefsíða: http://innri.lis.is/oldungadeild-li
Guðmundur var fæddur 12. október 1864
í Gröf í Víðidal. Foreldrar hans voru
Björn Leví Guðmundsson og Þorbjörg
Helgadóttir og fluttu þau að Marðarnúpi
í Vatnsdal er Guðmundur var 9­10 ára og
var hann gjarnan kenndur við þann bæ.
Hann var elstur 15 systkina, en af þeim
náðu 6 fullorðinsaldri.
Faðir Guðmundar var meðalhár,
þrekinn, góður smiður, hæglátur, en
móðir hans var greind, glaðleg og dugleg
ljósmóðir. Guðmundur þótti líkur föður
sínum í útliti, en móður í framkomu.
Síra Hjörleifur Einarsson á Undirfelli
kenndi Guðmundi og nafna hans Hann­
essyni og hvatti foreldra beggja að senda
þá til náms. Þeir settust samtímis í Lærða
skólann haustið 1882 og urðu samferða
gegnum stúdentspróf og embættispróf.
Nágrannakona Marðarnúpshjóna var
frænka Sólveigar, konu Sigfúsar Eymunds­
sonar bóksala, og útvegaði hún Guðmundi
vist hjá þeim hjónum meðan hann nam
við Lærða skólann. Hann trúlofaðist þar
Guðrúnu Sigurðardóttur, hálfsystur Sól­
veigar.
Guðmundur var löngum efstur í sínum
bekk í Lærða skólanum. Þegar hann lauk
stúdentsprófi 1887 hafði harðnað svo á
dalnum fyrir norðan að foreldrar hans
treystu sér ekki til að styrkja hann til
frekara náms en þá hljóp Sigfús Eymunds­
son undir bagga og styrkti allt hans há­
skólanám.
Guðmundur fór utan sumarið 1887 til
náms við Hafnarháskóla. Hann stofnaði,
ásamt Bjarna frá Vogi, Félag íslenskra
stúdenta í Kaupmannahöfn. Var hann
kosinn í stjórn á stofnfundi 1892. Þegar
á öðrum fundi hafði hann framsögu um
„læknaskólamálið“. Sigfús B. Blöndal
bókasafnsvörður sagði um Guðmund:
„Hann var sennilega best máli farinn allra
stúdenta sem þá voru í Höfn.“ Guðmundur
lauk embættisprófi í janúar 1894.
Starfsferill Guðmundar var glæsilegur.
Er hann kom heim frá námi haustið 1894
var hann settur til að kenna lyflæknis­
fræði við Læknaskólann en stundaði jafn­
framt læknisstörf í Reykjavík. Haustið 1895
var hann settur héraðslæknir í Reykja­
víkurhéraði og skipaður árið eftir. Kenndi
hann áfram læknanemum og einnig ljós­
mæðranemum.
Haustið 1906 var hann skipaður land­
læknir og gegndi því embætti til 1931.
Hann var jafnframt forstöðumaður
Læknaskólans og kenndi þar til 1911 er
stofnuð var læknadeild Háskóla Íslands
en þar sinnti hann nokkurri kennslu. Auk
þessa stundaði hann lengst af lækningar.
Guðmundur var bæjarfulltrúi í
Reykjavík 1899­1905. Hann sat á Alþingi
1905­1907 og frá 1913 til 1922. Forseti Efri
deildar Alþingis var hann 1916­1922. Hann
gegndi fjölmörgum trúnaðarstörfum,
var í stjórn Íþróttasambands Íslands og
formaður Slysavarnafélags Íslands frá
stofnun þess 1928 til 1932.
Guðmundur kvæntist 1895 Guðrúnu
heitkonu sinni og bjuggu þau fyrst í gamla
spítalanum við enda Aðalstrætis en Guð­
mundur keypti fljótlega húsið Amtmanns­
stíg 1. Byggði hann við það turn og bjó þar
til æviloka. Þeim Guðrúnu varð 7 barna
auðið en hún dó 1904. Árið 1908 kvæntist
Guðmundur Margréti dóttur Magnúsar
Stephensen landshöfðingja. Þau eignuðust
einnig 7 börn en eitt þeirra fæddist and­
vana. Hún lifði mann sinn, lést 1946.
Þegar Guðmundur var skipaður
héraðslæknir í Reykjavík náði héraðið frá
Straumi sunnan Hafnarfjarðar að Botnsá
í Hvalfirði. Íbúafjöldi svæðisins var 8300.
Auk Guðmundar voru tveir starfandi
læknar á svæðinu, þeir Jónas Jónassen
landlæknir og Guðmundur Magnússon.
Starf héraðslæknisins var því mjög eril­
samt.
Mörg heilbrigðisvandamál brunnu
um þessar mundir á landsmönnum og þá
ekki síst á Reykvíkingum. Guðmundur
Björnsson skipaði sér fremst í flokk þeirra
sem leysa vildu þessi vandamál bæði með
beinum úrbótum og ekki síður almenn­
ingsfræðslu sem mjög var áfátt í þessum
efnum. Kom honum vel að geta flutt
skoðun sína í stuttu en skýru máli. Skulu
hér nefnd nokkur stórmál sem hann lét til
sín taka.
Holdsveiki var hér mun algengari en
í nágrannalöndum. Guðmundur fór til
Noregs sumarið 1896 og kynnti sér varnir
gegn veikinni. Er heim kom kynnti hann
þingi og stjórn tillögur um byggingu
spítala er annast skyldi alla holdsveika.
Með stuðningi danskra Oddfellowa var
spítalinn reistur í Laugarnesi og vígður
haustið 1898. Sæmundur Bjarnhéðins­
son var ráðinn yfirlæknir spítalans en
Guðmundur sat alla tíð í stjórn hans. Er
Sæmundur lét af störfum hálfum fjórða
Guðmundur Björnsson
landlæknir – 150 ára minning
Páll Ásmundsson
628 LÆKNAblaðið 2014/100
Guðmundur Björnsson landlæknir (1864-1937).