Tímarit Máls og menningar - 01.04.1940, Page 46

40
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
mikla markaskarð Frakklandssögu, rækilegasti viðskiln-
aður þjóðar við eldgamla fortíð. Og þó stendur liún dýpri
rótum í þessari fortíð en nokkur annar viðburður franskr-
ar sögu. Hið ríka ættarmót hins gallíska anda, kynfesta
Frakklands er meitluð í andlitsdráttum hyltingarinnar.
En þar að auki runnu til hennar gamlir evrópskir menn-
ingarstraumar og óharðnaðar pólitískar hugsjónir ame-
riskra nýliða. Hún var kyngöfug í allar ættir, en í hátt-
um sínum varð hún undarlegt sambland grárrar ver-
aldarvizku og unggæðingslegs græningjaháttar.
I.
í frægu pólitísku flugriti, sem gefið var út í ársbyrjun
1789, hefur Sieyés ábóti lýst stöðu borgarastéttarinnar á
dögum hins gamla stjórnarfars með þessum orðum:
„Hvað er þriðja stéttin? Allt! Hvað hefur hún verið til
þessa? Ekkert! Hvað vill hún vera? Eitthvað!“ Svo
stórlát var hin franska borgarastétt orðin, er hún bjó sig
til að taka völdin í sinar hendur undir lok einveldisins.
En áður en hún óx svo að pólitískum metnaði, að hún
gat gengið fram sem allsherjar-fulltrúi þjóðarinnar, varð
hún öldum saman að skipa hinn óæðri bekk í þjóðfélagi
hins gamla stjórnarfars. Hrörnunarsaga þessa þjóðfélags
er þróunarsaga hinnar frönsku borgarastéttar.
Hin gamla rómverslca borgarmenning hafði aldrei lið-
ið að fullu undir lolc á franskri grund. Á þeim öldum, er
lénsskipulagið náði fullum þroska, lifðu borgirnar lát-
lausu lífi í skarkala hins riddaralega þjóðfélags. Borg-
irnar varðveittu eldgamla verklega tækni og franskir
kaupmenn fluttu vörur sínar og verðmæti milli lands-
hlutanna, þrátt fyrir alla trafala, er lénsskipulagið lagði
í götu friðsamlegrar iðju og viðskipta. Smámsaman tókst
þessum borgurum miðaldanna að afla sér réttinda, er
gerðu þeim fært að þrífast í hinu agasama þjóðfélagi að-
alsins. Þeir keyptu sig undan kvöðum lénshöfðingjanna
eða börðust sér til frelsis með vopn i hönd. Hinir frönsku