Tímarit Máls og menningar - 01.12.1942, Síða 18

200
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
fullskipaður. Þar eru 70 nemendur.“ Og svo bœlir liann við:
„Hann býr við Iélegri húsakost en flestir ef ekki allir skólar
landsins." (Mgbl. 25. nóv. s.l.).
Þessi setning úr 'ræðu ríkisstjóra var birt
„Fagrar listir feitletruð sem fyrirsögn í einu dagblaðanna.
er ekki hægt að En skyldi nú sú skoðun, sem i henni felst,
skipuleggja.“ eiga við mikil rök að styðjast? Við könn-
umst við svipuð kjörorð á öðrum sviðum.
Það hefur jafnan verið kjörorð auðmannastéttarinnar, að atvinnu-
reksturinn væri ekki liægt að skipuleggja, þá nyti sín ekki ein-
staklingsframtakið, og verzlunarmálin væri ekki liægt að skipu-
leggja, þá nyti sín ekki hin frjálsa samkeppni. Nú er hins vegai
staðreynd, sem ekki verður lengur móti mælt, að einmitt slcipu-
lagsleysið og samkeppnin leggja atvinnulífið og viðskiptin i rúst-
ir og gerspilla þar á ofan þeim mönnum, sem starfa á þessum
grundvelli. En þá er listastarfsemin tekin undan og sagt með
miklum fjálgleik: Listamennirnir eru frjálsir andar, ótemju-
eðlis, listirnar má ekki skipuleggja. Listamönnunum er auðvitað
ljúft að ala á þessum skilningi. Það er stórt í munni að vera
„frjáls andi“. Það var ekki heldur smátt í munni lijá kaup-
mönnunum að vera „fulltrúar hinnar frjálsu verzlunar". En ef
hvorumtveggja skyldi nú vera þetta „frelsi“ álíka mikils virði?
Og ef heilbrigði og þróun listanna væri álíka borgið með þessu
frelsi eins og viðskiptamálunum með verzlunarfrelsinu? Auð-
vitað gildir um listir liið sama og aðrar greinir þjóðfélagsstarf-
seminnar, að þær taka ekki verulega að blómgast fy.rr en þær
hafa verið skipulagðar. Það felur ekki í sér, að það eigi að
fara að binda rithöfundinn við skrifborðið né tónsnillinginn við
hljóðfærið, né skipa þeim fyrir verkum né hefta gáfur þeirra.
Einmitt sinnuleysi þjóðfélagsins um listir sprettur m. a. af þess-
ari afstöðu, sem listarmönnum er gjarnt að hafa gagnvart sjálf-
um sér og starfi sínu. Og fy.rir sinnuleysi þjóðfélagsins, skipu-
lagsleysi listastarfseminnar, tortímast margsinnis beztu hæfileik-
ar á sviði lista og menningar. Skipulagsleg og félagsleg starf-
semi á við á þessu sviði, eins og öllum öðrum. í skipulagning-
unni felst í raun og veru ekki annað en gefa listamönnunum
starfsskilyrði og tækifæri til að leggja krafta sína fram, og
flestir þeiri’a munu skapa betri verk, þegar þeir standa ekki
einangraðir, heldur finna þjóðarsamúð og skilning. Og það er
jafnvel síður en svo einhver hætta á ferðum, þótt listamönnum
séu gefin ákveðin verkefni. Hver vill halda þvi fram, að þeir
listamenn, er fengu verkefnin að skreyta kirkjur miðaldanna,
hafi ekki komizt eins langt í list og komizt varð á þeim tíma?