Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Page 21

JÓN BISKUP ARASON OG SIÐASKIPTIN
179
8. braglínu fyrstu vísu. „Svo feikna kvölunum öllum frá mér víki.“ Á
færeysku varð þetta „h0ttur av 0llum kvalum frá mær víki“, og hugðu
Færeyingar þetta bæn gegn stórfiskum. Nú eru menn farnir að efast
um, að Jón hafi ort þetta kvæði, en þar birtist berlegast á íslenzku hin
glaða kaþólska ofanverðra miðalda í sátt við alla og gefur völdum og
aumum upp sakir á dómsdegi, en „síðan gjörir oss fjandinn aldrei að
fanga, fastr í ánauð alla ævi langa.“ I andlegum kveðskap hans er
hvergi minnzt á villu ok vantrú, en í veraldlegum kveðskap kennir
djúprar fyrirlitningar á siðskiptamönnum. Yfirleitt er Jón biskup ein-
faldur í trú sinni. Annarlegir atburðir urðu til þess, að hann varð að
snúast til varnar gegn ofbeldi sökum stöðu sinnar og trúarskoðana.
Hann var of heilbrigður maður til þess að sækjast eftir hættum og
píslarvætti, en hann skorti hvorki þrek né kjark til þess að berjast fyrir
málstað sínum, unz yfir lauk.
Greifastríðið og sigur siðskiptanna í Danmörku
Þegar kemur fram um 1530, gerast fyrirboðar uggvænlegra atburða
á Norðurlöndum. Konungur og danski aðallinn urðu stöðugt ágengari
við Norðmenn, og konungur margbraut skuldbindingarskrá sína og
veitti dönskum aðalsmönnum norsk lén. Árið 1527 voru siðskiptin inn-
leidd í Svíþj óð, og þau komust á í ýmsum dönskum borgum um svipað
leyti. Kaupmannahöfn er t. a. m. talin nær allútherskur bær 1529, og
barst hinn nýi boðskapur brátt til Noregs.
Olafur erkibiskup hóf því gagnráðstafanir og lét reisa virki á Stein-
víkurhólma í Þrándheimsfirði, og var það talið eitt öruggasta vígi í
Noregi. Hann útvegaði sér einnig málaliðsmenn, herskip og flotafor-
ingja. Þegar öllum viðbúnaði var lokið, fór hann í leiðangur á hendur
andstæðingum sínum að hætti miðaldafursta, en þorði ekki að sýna
konungi beran fjandskap. Hann þrjózkaðist þó við að hlýða stefnum
hans og tilskipunum, en tók að hyggja á ný stórræði, er honum bárust
tíðindi af herradeginum í Danmörku árið 1530. Þar var tilkynnt, að
þar í landi mætti prédika samkvæmt heilagri ritningu. Erkibiskup hóf
því enn eina sókn gegn yfirráðum Dana í Noregi og leitaði styrks hjá
útlaganum, Kristjáni II.
Árið 1531 veitti keisari Kristjáni II. nokkurn styrk til þess að vinna