Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Side 25

JÓN BISKUP ARASON OG SIÐASKIPTIN
183
getur Ögmundur biskup þess, að útlenzkir menn vildu koma inn á ís-
landi nýrri trú og nýju lögmáli. Sennilegt er, að þýzkir kaupmenn, sem
hingað sigldu, hafi margir fylgt kenningum Lúthers, og með þeim hafi
borizt nokkur áhrif frá trúarhreyfingunum í Þýzkalandi. Þjóðverjar
höfðu aðalbækistöð sína í Hafnarfirði og höfðu reist þar kirkju árið
1537, og þjónuðu henni þýzkir prestar. Þar hefur því myndazt fyrsti
evangeliski söfnuðurinn hér á landi. Hinn nýi siður hafði þó ekki náð
neinni teljandi útbreiðslu, þegar konungur sendi alþingi frumvarp til
nýrra kirkjulaga, kirkjuskipan Kristjáns III., og æskti þess, að Lúthers-
trú yrði lögtekin á íslandi. Kirkjuskipanin hafði verið gefin út fyrir Dan-
mörku, Noreg og hertogadæmin 2. sept. 1537, en þar eð þurfti að laga
hana að Iandsháttum, voru siðskiptin ekki endanlega innleidd í þessum
löndum fyrr en 1539. í þessum löndum gátu kaþólskir ekkert þæfzt
fyrir vilja konungs í kirkjumálum, þar eð þeir voru forystulausir, en
hér þrjózkuðust þeir gegn tilskipunum hans í 13 ár, og þau stórtíðindi
gerðust í íslenzkri sögu, að konungur gerði tvisvar út herlið til þess að
kúga íslendinga. Það var í fyrsta sinn í sögu þjóðarinnar, að fólk sá
erlendan her hér á landi.
Báðir biskuparnir voru staddir á alþingi 1538, og var kirkjuskipan
konungs vísað einróma frá. Talið er þó líklegt, að kirkjuskipanin hafi
þegar unnið nokkurt fylgi í Skálholtsbiskupsdæmi, og gæti það stafað
af leyndri óvild í garð Ögmundar biskups. Biskup ritaði því ströng
umvöndunarbréf allri alþýðu og fyrirbýður öllum mönnum í stifti sínu
að halda þessa villu, „svo lengi og þar til að hingað í landið kemur opið
bréf af páfalegu valdi og keisaralegu majestati“. Ögmundur hefur e. t. v.
ekki verið úrkula vonar um, að keisarinn efndi þau loforð, sem hann
gaf Ólafi erkibiskupi.
Ekki verður séð, að siðskiptahreyfingin hafi fest nokkrar rætur í
Hólabiskupsdæmi, meðan Jóns Arasonar naut við, svo að hann þurfti
aldrei að senda alþýðunni áminningarbréf. Þeir Hólafeðgar eiga í eng-
um stórdeilum á þessum árum og er að litlu getið á þingi, þangað til
1540. Þau stórtíðindi höfðu gerzt árið áður, að Diðrik fógeti af
Mynden rænti Viðeyjarklaustur, en var skömmu síðar veginn í Skál-
holti. Hirðstjórinn Kláus van der Merwitzen hafði einnig haft hér
margs konar lögleysur í frammi. Landsmenn fjölmenntu mjög til al-
þingis þetta sumar, settu höfuðsmann af embætti, en fólu Ara Jónssyni