Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Page 71

GUNNAR BENEDIKTSSON:
Harmkímin þjóð
1
Atvikið var mjög hversdagslegt og ekki í frásögur færandi. En það
varð þó til þess, að það rifjuðust upp fyrir mér ummæli, sem kunningi
minn lét sér einu sinni um munn fara yfir kaffibollum í Ingólfskaffi.
Og þar með var hnoða ákveðinna hugsanatengsla oltið af stað og nam
ekki staðar fyrr en við dyr sjálfra leyndardómanna í örlögum þessarar
undarlegu þjóðar, sem aldrei hefur getað dáið, hvorki andlegum né
líkamlegum dauða. Hin spaklegu orð kunningja míns hef ég einu sinni
áður rifjað upp, en það eru nýupphafnir harmahnúkar á örlöghveli
þjóðarinnar, sem hafa látið hin djúpu sannindi þeirra bera við á nýjan
hátt.
Kunningi minn hélt því fram, að íslenzk þjóð væri allra gleymnust á
sína eigin sögu. Hinir stórfenglegustu og harmþrungnustu atburðir væru
fallnir í fullkomna gleymsku um leið og kynslóðin, sem lifði þá, væri
komin undir græna torfu. Því aðeins gæti minningum stórbrotinna at-
burða orðið lífdaga auðið, að þær væru nauðsynlegir fylgifiskar spak-
legra eða hnyttinna ummæla, sem tækju sér fast aðsetur á vörum þjóð-
arinnar.
Hann nefndi ótal dæmi máli sínu til stuðnings. Hann ferðast um
byggðarlög og kemur á mennilega sveitabæi til að fræðast um merka
menn hniginnar kynslóðar viðkomandi sveitar. En hann fær lítið eða
ekkert að vita um þessa menn, þeir eru grafnir á 19. öld og gleymdir á
20. af þeim mönnum, sem nytja sömu landspildurnar. En eitt dæmið
var stórbrotnast, ég ætla að skýra frá því af nokkurri nákvæmni, því að
það er næsta lærdómsríkt.
Sá atburður gerðist að Meðalfelli í Hornafirði sumarið 1804, að
baðstofa hrundi í úrhellisrigningu, og fórst allt heimilisfólkið nema
bóndinn, sem var fjarverandi: húsfreyja, tvö börn hjóna og gömul