Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Side 80

238
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hálsklútinn sinn, leiðbeinir honum og hagræðir sjálfum sér undir högg-
ið, svo að honum geti farizt verkið sómasamlega úr hendi. Svo í næsta
atriðinu kemur sjálfur biskupinn og preststauli, sem andstæðingarnir
af náð sinni fela það hlutverk að búa hinn virðulegasta biskup rnargra
alda undir dauða sinn. Og það er heldur lágt risið á sálusorgun aum-
ingja drengsins: „Til er líf eftir þetta líf.“ „Veit ég það, Sveinki,“ segir
biskupinn. Og tjaldið fellur. I þessu formi geymir þjóðin eina dýpstu
harmsögu lífs síns við hliðina á listaverkinu um Líkaböng, þar sem
táknið eitt er látið segja allt.
4
Nú gæti suinum komið þessi harmkímni þjóðarinnar þannig fyrir
sjónir, að í henni fælist skortur á alvöru gagnvart vandamálunum og
harmsögulegri lífsreynslu. En þegar nánar er aðgætt, þá fer því mjög
fjarri. Kímnin hefur verið vopn hennar í lífsbaráttunni og raununum,
hún er móteitrið, sem þjáningar og harmar hafa framkallað í sál henn-
ar. Við skulum ekki dylja okkur þess, að nútímakynslóð íslendinga á
mjög erfitt að gera sér raunverulega grein fyrir harmkvælum þeim, sem
þjóðin hefur liðið um undanfarnar aldir. En þjóðin var mjög laus við
alla fjasgirni um það, sem snart hana dýpst. Frásagnarmáti íslendinga-
sagna er ósvikið einkenni þess háttar, hvernig þjóðin tjáði það, sem
henni þótti mikils <tun vert: fá, skorin orð, miklir hlutir sagðir með
táknum og tilvísunum eða látnir leynast milli lína. í tjáningum hennar
er allt hnitmiðað og með ráði gert. Ekkert er fjær íslenzkri alþýðu en
að láta heitustu tilfinningar sínar í ljós með ofsafengnum frásögnum
eða í máttlausu hatri, þegar hún fær ekki rönd við reist. Þetta getur
þeim sézt yfir, sem slitnir eru úr öllum sálrænum tengslum við íslenzku
þjóðina, eins og til dæmis núverandi stjórnarvöld, sem héldu síðastlið-
inn vetur, að liægt væri að ögra fólkinu til ofbeldisaðgerða í sambandi
við landráðasamþykkt þingsins. Við eigum ekki heitorðar né margorðar
lýsingar á framkomu erlenda biskupsvaldsins á miðöldunum og því síð-
ur neinn fúkyrðalestur um óhæfu þeirra athafna. Aðeins stuttorðar frá-
sagnir í formi hlutlægra annála. En þjóðin tjáði tilfinningar sínar í
verkunum með aftöku Jóns Gerekssonar. Hún var ekki sérstaklega
verk tveggja bændahöfðingja á fjarlægum landshornum, þeir höfðu að-
eins forustuna, þjóðin öll stóð svo rækilega að baki þeim, að hvergi