Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Side 83

UMSAGNIR UM BÆKUR
201
frásagnarhætti nýtur kenningin sín ekki
■vel. Þeir, sem einungis þekkja Platon
af þessu riti, mega undrast, hvemig
hann hafi áunnið sér ódauðlega frægð
sem heimspekingur. Höfundur getur
þess að engu, að ídeur Platons urðu sá
klettur, sem upplausnarstefna (relativ-
ismus) sófistanna brotnaði á, né heldur
hins, að Sókrates og Platon skópu nýjan
hugsanastíl, andstæðan rhetorik sófist-
anna: díalektikina.
Miklu betur tekst höfundi að draga
upp heildarmynd af heimspeki Aristo-
teless, enda er hún ekki jafn torræð og
hin platonska. Þungamiðja hennar er
rökfræðin. Á allan hátt var Aristoteles
xaunsærri hugsuður en Platon og því
auðveldara að lýsa kenningum hans í
stuttu. máli. Tengslin við kaflann um
Platon verða ljós og eðlileg, því að höf.
lýsir í ágripi gagnrýni Aristóteless á
heimspeki Platons. Finnst mér höf. hafa
tekizt bezt með kaflann um Aristóteles.
Þó að hér hafi verið nefnd dæmi um
nokkrar misfellur, ber fleira í bókinni
vott hinni mestu vandvirkni höfundar.
Hin rólega, öfgalausa frásögn hans, rétt-
læti hans og frjálslyndi í skoðunum
gera honum fært að skilja hinar ólík-
ustu stefnur. E. t. v. hættir honum um
■of til þess að álíta viðfangsefnið auð-
veldara en það er. En enginn getur lesið
Sögu mannsandans svo, að ekki losni
um kreddur hans, skilningur hans opnist
fyrir nýjum hugmyndum og honum
verði ljóst, að hann er sjálfur kvaddur
til liðs við þá fylkingu, sem berst gegn
vanþekkingu og þröngsýni fyrir aukinni
þekkingu og frelsi.
Fyrir sinn þátt í þessu verki á höfund-
ur óskoraða þökk.
Matthías Jónasson.
Jón Björnsson:
Dagur fagur
prýðir veröld aUa.
Skáldsaga. Bókaútgájan
Norðri 1950.
Jón Björnsson hefur sent frá sér ekki
færri en 9 skáldsögur síðan 1942, fjórar
drengjasögur og fimm handa fullorðn-
um. Sjö þessara sagna frumsamdi höf-
undur á dönsku, en hefur nú snúið þeim
á íslenzku. Það verður ekki öllu lengur
komizt hjá að benda höfundi á nokkra
annmarka á þessari framleiðslu sinni,
ef verða mætti til þess, að næsta bók
hans hlyti harðari gagnrýni hjá honum
sjálfum, áður en hann sendir hana frá
sér. Þess er þó ekki kostur að sinni að
taka allar sögur þessa afkastamikla höf-
undar til athugunar, heldur verður lát-
ið nægja að minnast nokkrum orðum á
síðustu bók hans, Dagur fagur prýðir
veröld alla.
Saga þessi fjallar líkt og Heiður ætt-
arinnar um togstreituna milli gamla og
nýja tímans, milli afturhalds og fram-
sóknar, milli föður og sonar. Auk þess
á hún einnig að fjalla um flutningana
úr sveit að sjó.
Það er strax galli á samsetningu þess-
arar bókar, að ruglað er atburðarás bak-
sviðsins. Sagan virðist eiga að hefjast
nokkru eftir lok heimstyrjaldarinnar
1914—1918 og ná fram á styrjaldarárin
1939—1945. Samt er annar þátturinn í
framfarabrölti Þórodds sala fossaafls til
virkjunar, og eru kaupendur erlendir.
Hann talar um það sem metnaðarmál
sitt, að fossavirkjanir verði fyrst hafnar
í sveitinni hans. Jónu er þetta algjör
nýjung, sbr. bls. 165. Fyrstu virkjunar-
réttindin voru leigð 1897, og fossamálið,