Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Síða 84

202
sem svo hefur verið nefnt, þ. e. sala
virkjunarréttinda í hendur útlendinga,
var raunverulega úr sögunni í lok fyrri
heimstyrjaldarinnar. Einnig er rangt að
tala um almennan flótta úr sveitunum
á kreppuárunum milli styrjaldanna, eins
og höf. gerir á bls. 255. Fossamálið,
kreppan milli styrjaldanna og atvinnu-
byltingin á síðari heimstyrjaldarárun-
um eru merkileg viðfangsefni hvert um
sig. Þau eiga sín föstu sæti í landssög-
unni og má ekki rugla þeim saman, eins
og gert er í þessari bók.
Eins og ég gat um í upphafi, á sagan
að vera um togstreituna milli gamla og
nýja tímans, en persónurnar eru svo illa
gerðar, að öll átök verða sviplítil og
ósönn. Sagan skýrir að mjög takmörk-
uðu leyti orsakir og eðli flutninganna úr
sveitunum. Látum vera, þótt Þorgrímur
á Höfða, fulltrúi gamla tímans, telji þá
aðeins stafa af lausung og flysjungs-
hætti, en raunverulega kemur ekki fram
önnur skoðun í bókinni. Esekíel í
Höfðakoti, sem er raunverulega fulltrúi
þeirra, sem fara burt úr sveitinni, flytur
til Djúpuvíkur, bara af því að hann „er
orðinn leiður á þessum helvítis búskap“
og finnst „ólíkt þægilegra að gera það,
sem manni er sagt, og þurfa ekki að vera
að spekúlera sjálfur".
Þóroddur, sonur Þorgríms á Höfða,
er ákaflega þokukennd persóna. Hann
dvelur um tíma í Danmörku og skrifar
þaðan bréf, sem virðast harla óljós. Sagt
er, að hann tali þar „um einhverjar stór-
fenglegar framfaraáætlanir, sem hann
ætlaði að koma í framkvæmd". Síðar,
þegar vikið er að þessu, er svo talað um
„framfaraanda" og „framfaraáhuga".
Loksins kemur Þóroddur til íslands og
selur útlendingum fossaafl í fæðingar-
sveit sinni, en hyggst hefja togaraútgerð
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
í Djúpuvík. Hvort tveggja rennur þó út
í sandinn.
Hálfdan kaupmaður er fremur léleg
vasaútgáfa af Pétri Þríhrossi og öðrum
þorpseinvöldum. Kvenpersónur sögunn-
ar eru allar mestu gufur nema helzt
Valgerður á Höfða.
Höfundi er tamt að nota sterk áherzlu-
orð, sem verða þó alveg máttlaus, t. d.
er lo. hræðilegur og ao. hræðilega mjög
oft notuð þannig.
Það veikir og tvímælalaust áhrif sög-
unnar sem baráttusögu, að höfundur
grípur til voveiflegra atburða og reyf-
arabragða, þar sem frásögnin á að rísa
hæst og sniðgengur þannig raunveru-
lega þá lífsbaráttu, sem hann ætlar að
lýsa. Þetta ber ekki að skilja þannig, að
voveiflegir atburðir eigi ekki rétt á sér í
skáldsögu, en eins og höfundur hagar
frásögninni, verða þessir atburðir harla
ósannir og tilbúnir. Ég bendi á þessi
dæmi: 1) Þrúða fellur í gljúfrið. 2)
Hengingartilraun Esekíels. 3) Veikindi
Jonu, einmitt þegar átökin milli hennar
og Þórodds voru að ná hámarki sínu.
Bjargsig Esekíels, dauði Bergs og kæru-
skjalið vegna embættisrekstrar Páls
sýslumanns eru svipaðrar tegundar, en
ekki eins áberandi. Allir hljóta þessir
atburðir „happy end“, jafnvel dauði
Bergs líka.
Þó að miklir gallar séu á samsetningi
sögunnar, frásagnarhætti og persónu-
sköpun, er þó einn gallinn ónefndur enn.
Málið á henni er sums staðar svo slæmt,
að slíkt getur enginn íslenzkur rithöf-
undur látið sér sæma. Eg bendi á þessi
dæmi:
Það hafði ekki gengið upp jyrir hon-
um fyrr en núna (bls. 38).
Vœri eitthvað óheppilegt skeS, var or-
sakanna annað að leita (bls. 42).