Tímarit Máls og menningar - 01.03.1958, Page 40

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Fyrir nokkrum árum bar svo við í
kauptúni á Norðurlandi, að maður
einn þuríti að byrgja brunn á lóð
sinni. Nú mætti maður halda, að til
væri nóg grjót og ofaníburður á ís-
landi og hægt að byrgja einn brunn
svo að barnið dytti ekki ofan í hann.
En þessi brunnur skyldi byrgður með
nýstárlegum hætti. Brunneigandinn
átti í fórum sínum verzlunarbækur er
tóku yfir 60 ára sögu verzlunar í
kauptúninu. Hann fyllti brunninn
með verzlunarbókum.
í gaflhlið í einu af verzlunarhús-
um Reykjavíkur er tróðið milli veggja
eintómar verzlunarbækur gamlar,
sumar sennilega frá öndverðri 19.
öld.
Mér er ekki kunnugt um, hvar
verzlunarbókum hinna gömlu sel-
stöðuverzlana á kauphöndlunarstöð-
unum kringum landið er fyrir komið,
vera má að verzlunarskræður gamlar
leynist á loftum eða í kjöllurum, en
miklu hefur verið hent.
Þjóðskjalasafnið í Reykjavík hafði
fyrir skömmu allmikið af verzlunar-
bókum í sinni vörzlu, en vegna rúm-
leysis varð það að senda þær suður á
Álftanes og liggja þær nú á kirkju-
loftinu á Bessastöðum, þar sem engin
leið er að komast að þeim til rann-
sókna, þótt það sé raunar huggun að
vita að þær séu þó til.
Það má furðulegt heita, að þjóð
sem i þrjár aldir sendi kveinandi bæn-
arskrár til konungs út af kaupkúgun-
inni, skuli ekki hirða meir um heim-
ildirnar að ánauð sinni en raun ber
vitni um. Eða er svo komið áhuga
söguþjóðarinnar, að hún skeyti engu
um afdrif einhverra mikilvægustu
heimilda um sögulega tilveru sína?
Er ekki bilið milli íslendinga 20. ald-
ar og Árna Magnússonar orðið æði
breitt, mannsins sem nauðaði á Birni
Þorleifssyni biskupi að láta nú sína
þénara athuga vel hvern handraða í
Stiftskistunni, ef vera kynni að þar
leyndist eitt lítið blað með orði eða
heiti — nomina rerum — er ekki
fyndist á fornum bókum?
Ég gat þess í upphafi máls míns, að
söguheimildir okkar íslendinga væru
hlutfallslega miklu bóklegara eðlis en
annarra þjóða. Undanfarið hef ég
dvalið í landi þar sem söguheimildirn-
ar eru bæði á jörðu og í. Danskur
bóndi bregður varla svo plógi í jörð,
að ekki komi upp steinöxi eða rofinn
sé forn haugur. Danmörk er einhver
mesta fornleifanáma í Evrópu, enda
standa Danir orðið mjög framarlega
í fornleifavísindum. Um alla Dan-
mörk eru hundruð áhugamanna í
fornleifagreftri, margir þeirra spreng-
lærðir, og aðstoða danska fornmenja-
safnið með miklum dugnaði. Mér
hefur dottið í hug, hvort ekki mundi
mega vekja álíka áhuga meðal ís-
lenzks almennings á varðveizlu og
söfnun íslenzkra söguheimilda. Þetta
er verkefni, sem bezt verður leyst í
náinni samvinnu opinberra aðila og
30