Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Page 7

ÞORVALDUR ÞORARINSSON
r
Landhelgi Islands
Orstutt yjirlit um löggjöf og sögu.
Landam erkjamál eru engin ný-
lunda hér á landi og eru ekki enn-
þá úr sögunni, en hitt hefSi þótt fyrir-
sögn einhverntíma að íslendingar
ættu eftir að lenda í deilu um landa-
mæri sín. Sú deila hefur staðið síðan
árið 1903 er Bretar lögðu undir sig
mestöll íslandsmið með hinum ill-
ræmda samningi, sem þeir gerðu við
Dani árið 1901, að íslendingum forn-
spurðum, og færðu landhelgislínuna
næstum upp í fjöru.
I
Á þjóðveldistímanum 930—1264
sátu íslendingar einir að miðum sín-
um. Hinar ýtarlegu lagareglur Grá-
gásar fjalla því fyrst og fremst um
réttindi landsmanna til fiskveiða,
hvalveiða, fuglaveiða og reka með
ströndum fram, enda var íslending-
um talinn einkaréttur til allra veiða
hér við land, og er fullvíst að regla
rómverskra laga um athafnafrelsi á
hafinu gilti aldrei hér á landi. Á svæði
því sem netlög kallaðist fylgdi jörð-
um allur veiðiréttur í sjó. Þar fvrir
utan var annað belti, rekamark, þar
sem landeigandi átti einkarétt til þess
að hirða hverskonar rekald. En utan
við rekamark kallaðist almenning
liafs. Þetta hafsvæði var öllum lands-
mönnum frjálst, þó að héraðsmenn
kunni að hafa notið einhverrar sér-
stöðu. Sérstakt ákvæði um siglingar
bendir til þess að flóar og firðir hafi
verið taldir hluti landsins í lagalegum
skilningi, þar eð skipsferð var talið
lokið þegar skipið var komið svo
nærri landi „að nes ganga af megin-
landi út um skutstafn“.
Á árunum 1262—64 komst ísland
undir Noregskonung, og árið 1380
komust bæði ríkin undir dönsku
krúnuna. Þó að Island yrði þá í mörg-
um greinum einskonar nýlenda hélt
landið allvíðtækri heimastjórn og var
í ýmsum efnum sérstakt ríki. Árið
1281 var /óíísðó&Iögtekin hér á landi.
Upp í hana voru teknar flestar megin-
reglur Grágásar um netlög, rekamark
(fiskhelgi) og almenning hafs. Ýmis
af þessum ákvæðum giltu óbreytt allt
til ársins 1849, og nokkur eru í gildi
enn í dag.
En þar eð útlendingar stunduðu
85
i