Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Síða 17

RÆÐA
og felldi ekki seglin. Því tókst þrátt
fyrir mótbyr og andstreymi að laða til
sín menn úr öllum stéttum þjóðfélags-
ins, er vildu sinna þeim málstað, er
félagið barðist fyrir, og þær viðtökur
er sovézkir gestir okkar áttu að fagna
meðal almennings, sýndu ljóslega að
jarðvegur var hér í landinu fyrir
menningarkynni við Ráðstj órnarrík-
in.
Þessa er sjálfsagt að minnast nú,
er vonir standa til að blíðari vindar
blási um heiminn á þeim áratug sem
nú er að ganga í garð.
Eg sagði áðan, að Ráðstjórnarrík-
in væru umdeilt land. Svo hefur það
verið allt frá þeirri stundu, er þau
voru i heiminn borin fyrir rúmlega
fjörutíu árum. Engin söguleg stað-
reynd okkar aldar hefur verið svo um-
deild, engin eins hötuð og elskuð.
engin skipt mönnum svo í fylkingar
og Ráðstjórnarríkin. í hinum sundur-
leitu dómum manna um þau birtist
mikilvægi þeirra sem sögulegrar stað-
reyndar. I fjóra áratugi hafa margar
stjörnuspár verið gerðar um afdrif
og örlög þessarar staðreyndar aldar
okkar og eru þær nú flestar orðnar
furður, sem sagan geymir á söfnum
sínum. En staðreyndin blífur. Og nú
eru menn orðnir þreyttir á að spá í
korg og stjörnur og verða að sætta
sig við veruleikann: tilveru Ráð-
stjórnarríkjanna um ókomnar aldir á
þessari jörð — og jafnvel himintungl
þeirra á festingunni! A áratugi kalda
stríðsins, þessum dögum óttans og
tortryggninnar, kom það ósjaldan
fyrir, að ýmsir hefðarmenn heimsins
virtust hafa týnt veruleikaskyninu og
töldu, að tilvera Ráðstjórnarríkjanna
væri aðeins stundar fyrirbæri, sem
hrekja mætti út af hnettinum með vel
útilátnu höggi. Eitt af víðlesnustu
blöðum Bandaríkjanna birti einu
sinni á þessum árum lýsingu af Ráð-
stjórnarríkjunum að aflokinni kjarn-
orkustyrjöld og keypti nafntogaða
rithöfunda til að greina frá því hvern-
ig ala skyldi upp hina sigruðu þjóð.
En viðburðir síðustu ára hafa gefið
flestum þessara manna jafnvægisskyn-
ið aftur. Þess var líka sannarlega
þörf. Á dögum kalda stríðsins var það
barið inn í menn, að austrið og vestr-
ið væru andstæður, sem aldrei mundu
þrífast saman á þessari jörð. En lífs-
nauðsynin er öllum bollaleggingum
mannanna meiri. Lífsnauðsyn manna,
hvort sem þeir búa í vestri eða austri,
er, að þessar höfuðáttir sætti sig við
tilveru hvor annarrar. Hinn kostuv-
inn er nefnilega dauðinn.
Það eru ekki æði mörg ár síðan að
einn af fremstu stjórnmálamönnum
Vesturlanda sagði það í ræðu, að
vestræn menning lifði undir hlífis-
skildi kjarnorkusprengjunnar. Nú
hljóma þessi orð eins og öfugmæla-
vísa. Nú stendur vestrið og austrið
undir þessum hlífisskildi, og bæði ör-
vænta um hag sinn. f vestri og austri
hafa menn lagt allt mannvit sitl og
95