Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Page 65

UMSACNIIÍ UM UÆKUR
l'elta er upphaf eins kaflans í II. bindi
Islenzks mannlíjs eítir Jón Helgason.
I'essi Jjáttur heitir Landsskidd aj Langa•
valnsdal og verður áreiðanlega flestum einn
af minnisstæðustu köflum bókarinnar; en
því lief ég þessa tilvitnun svo langa, að hún
er nokkuð tákngóð fyrir rithátt Jóns og
efnismeðferð. Maður gæti haldið, að þessar
tilfærðu setningar væru úr skáldriti góðs
nútímahöfundar. Lesandanum er þegar
opnað vítt svið. Aðalsöguhetjurnar koma
strax fram, okkur grunar undir eins stöðu
þeirra og stétt: „kona, sem ríður á þófa“,
„poltur þar sem glóðarkögglar eru faldir í
ösku“. Þessar fáorðu lýsingar tjá okkur
strax, að hér er ekki nútímafólk á ferð.
En við þurfum ekki lengi að lesa til þess
að verða þess vísari, að höfundur er fremur
fræðimaður en skáld, þótt að nokkru leyti
fari þetta saman. Oft hef ég séð því haldið
fram, að þeir menn séu líklegastir til af-
reka í sagnfræði, sem eigi jafnhliða vísinda-
legri natni hugmyndaflug skáldsins, eru þá
tveir ísl. fræðimenn núlifandi tilnefndir í
því sambandi. Um haldgæði þessarar kenn-
ingar tel ég mig ekki færan að dæma, en
liæpið hygg ég að trúa á hana sem algilda
reglu — og miklar hættur eru á vegi þess
fræðimanns, sem jafnframt er skáld. Jón
llelgason lítur ekki á sig svo stórum augum,
að hann telji sig sameina þessa kosti í
óvenjulegum mæli. Verk hans eru hvorki
skáldskapur né vísindaleg fræðirit. Tak-
mark hans virðist mér fyrst og fremst vera
það, að segja góða sögu nieð skemmtilegum
hætti, fara ekki með staðlausa stafi, en
lyfta þó undir hugmyndaflug lesandans.
Þetta hygg ég líka að fullyrða megi, að
honum takist ágætlega í þessari bók.
Það yrði nokkuð rúmfrekt, ef rekja ætti,
þótt aðeins í stórum dráttum væri, efni
þessarar bókar, enda hygg ég það óþarft,
þar eð hún er í svo margra manna höndum.
Ég mun því aðeins minnast á nokkur atriði.
Fyrsti þátturinn fjallar um ástamál Gísla
Brynjólfssonar skálds og Ástríðar Thorder-
sen, dóttur Helga Thordersens síðar bisk-
ups. Hér koma þó ekki öll kurl til grafar,
síðar munu vísindamenn og skáld varpa á
þessa undarlegu sögu enn skýrara ljósi, en
gott er þetta, það sem það nær.
I sögum eins og Upsa-Gunna, Barnslivarj-
ið á írafelli, Kjajtshögg og heiðursmerki
og ekki sízt í Landsskuld aj Langavatnsdal
— sem er þó fyrir margra hluta sakir einn
mcrkasti þáltur bókarinnar, fe'lur höfundur
í þá fræðimannlegu freistni að halda til
haga í frásögninni of miklu af þeim fróð-
leik, sem hann hefur að sér dregið. Sögu-
þráðurinn er hvað eftir annað sundurslitinn
til þess að koma að ýmsu, sem fremur á rétt
á sér sem fylgiskjöl en sem beinn þáttur í
frásögninni, og er ekki þörf á vegna sjálfrar
sögunnar. Aftur á móti nýtur þessi sparða-
tíningur sín ágætlega í þætti eins og Bínejni
í Skagajirði. Það er prýðisgóð aldarfars-
lýsing, það sem hún nær. Sama hlutverki
gegnir Hjúskaparstríð gamla prestsins, en
er svo um leið átakanleg saga. Uppreisn
Pélurs í Breiðuvík og Sagan af Jóni Franz
eru ágætar frásagnir, sama er að segja um
liugvitsmaðurinn úr Geitareyjum.
Bókin er 218 síður í stóru broti, pappír
cr mjög góður, myndir eftir l lalldór Péturs-
son eru til prýði.
Jón úr Vör,
William Heinesen:
I töfrabirtu
Ifannes Sigfússon íslenzkaði.
lleimskringla 1959.
Islendincar hafa að sjálfsögðu haft all-
mikil kynni um langan aldur af nánustu
frændum sínum og grönnum, færeyingum.
Undanfarin ár hafa þessi kynni aukizt
mjög, eins og allir vita, því að færeyingar
143