Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Síða 20

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
mennina svo hægt væri að senda þá
sem allra fyrst á vígstöðvarnar aftur“
-— og þessi beina reynsla af hörmung-
um stríðsins hafði djúp og varanleg
áhrif á hið unga skáld. Andúð á hern-
aðaranda og þjóðemisrembingi ann-
ars vegar, á ídealisma og tilfinninga-
semi hins vegar, mótar öll hans verk.
Um þetta leyti yrkir hann kvæðið
Helgisögnin um dauSa hermanninn:
dauður hermaður er grafinn upp að
skipun keisarans, og þó hann sé far-
inn að rotna dálítið lappa herlækn-
amir upp á hann og hann er úrskurð-
aður kriegsverwendungsfahig — not-
hæfur í styrjöld. Síðan deyr hann
hetjudauðanum í annað sinn. Þetta
kvæði tryggði Brecht frá upphafi sæti
á svarta lista nazistanna: það þótti
svívirðing við heiður þýzka her-
mannsins.
í nóvember 1918 og á næstu mán-
uðum kom til byltingar í Þýzkalandi
og ráð verkamanna og hermanna
voru sett á stofn í flestum borgum.
Brecht var kosinn til starfa í her-
mannaráði í Augsburg. En brátt kom
í Ijós að foringjar sósíaldemókrata
hugðu ekki á þjóðfélagsbyltingu;
þeir snerust gegn alþýðuráðunum og
byltingin fjaraði út. Sá ósigur gerði
Brecht um skeið með öllu vantrúaðan
á mátt alþýðunnar. í fyrstu leikritum
hans, Baal, Trumbusláttur um nótt og
/ myrkviði borganna (samin á árun-
um 1918—23) kemur uppreisnarandi
hans gegn þjóðfélaginu því einkum
fram í anarkisma; þau eru napurt háð
um borgaralega vanahugsun og vana-
hegðun, og þeim er ætlað að
hneyksla.
Ýmislegt er skylt með þessum leik-
ritum (sérstaklega / myrkviði borg-
anna) og hinum absúrdu leikritum
okkar daga, þótt leið Brechts lægi síð-
an mjög í aðra átt. Þj óðfélagsleg af-
staða hans er þá einnig lík afstöðu
absúrdistanna: hann er á þessum ár-
um intellectuel déclassé — stéttlaus
menntamaður. Hvarvetna rekur hann
sig á fáránleg fyrirbæri í þjóðfélag-
inu; þau eru þeim mun fáránlegri
sem þau eru almennt álitin eðlilegir
og sjálfsagðir hlutir; hann setur þau
á svið í öllum fáránleik þeirra, en
reynir ekki enn sem komið er að
kryfja þau til mergjar. Grundvallar-
breyting verður hér ekki á fyrr en við
kynni hans af marxisma.
Þessi fyrstu leikrit Breclits stungu
mjög í stúf við verk expressjónism-
ans sem þá var nær allsráðandi í
þýzkri leikritun. í staðinn fyrir hið
almenna hugtak —- MANNINN —
komu lifandi menn með hold og blóð.
í staðinn fyrir ákall og úthellingu
hjartans kom hæðnistónn. En mesta
athygli vakti málið —- hinn j arðneski
safi þess, hin dæmalausa myndauðgi
og ekki sízt hinir miklu gestísku og
mímísku eiginleikar þess. „Til þessa
máls finnur maður með tungunni,
gómnum, eyrunum, hryggnum,“
skrifaði bezti leikdómari þessara ára,
114