Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Síða 22

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Að lokum fór hann að lesa Marx og
gerðist marxisti. Þau kynni höfðu úr-
slitaáhrif á þróun hans; án þeirra eru
seinni verk hans óhugsanleg — bæði
að því er varðar þjóðfélagslegt og
pólitískt inntak þeirra og díalektíska
hugsun og framsetningu. Díalektíkin
— „það fyndna við hlutina“ kallaði
Brecht hana — leggur áherzlu á að
skoða hluti og fyrirbæri ekki einangr-
uð heldur í samhengi og víxláhrifum
þeirra, lítur ekki á neitt sem eilíft eða
endanlegt heldur þvert á móti for-
gengilegt — m. ö. o. í sífelldri breyt-
ingu og þróun — og leitar orsaka
breytinganna fyrst og fremst í innri
mótsögnum hlutanna, sem hafa allt að
því skoplega tilhneigingu til að geta
af sér andstæður sínar: díalektíkin
hafði sem sagt afskaplega frjóvgandi
áhrif á hugsun hans og list.
í öðru lagi gerði Brecht þá upp-
götvun í sambandi við þetta leikrit,
eins og samstarfskona hans Elísabet
Hauptmann skrifaði í dagbók sína
1926, að hið hefðbundna leikrits-
form var ekki til þess fallið að lýsa
ýmsum fyrirbærum nútímans, t. d.
dreifingu hveitiuppskeru heimsins
eða yfir höfuð æviferli nútímamanna,
„„þessir hlutir“, segir Brecht, „eru
ekki dramatískir í venjulegum skiln-
ingi, og þegar þeir eru „umortir“, þá
eru þeir ekki lengur sannir, ... og
þegar við sjáum að heimur samtím-
ans hæfir ekki lengur leikritsforminu,
þá hæfir leikritsformið ekki lengur
samtímanum.“ Meðan á þessum und-
irbúningi stóð myndaði Brecht kenn-
ingu sína um „epíska leikhúsið“.“
Epíska leikhúsið: það er það nafn
sem oftast er notað um leikhús
Brechts. I því hugtaki felst afar
margt, og hér er að sjálfsögðu enginn
kostur þess að gera því nein viðhlít-
andi skil. Ég vildi aðeins drepa á fá-
ein atriði og vísa að öðru leyti til
Kleines Organon, sem birt er hér á
eftir. Það er skrifað 1948 og dregur
saman meginatriðin í kenningum
Brechts.
Um byggingu leikritsins. í stað
hins hefðbundna, „vel byggða“, 3ja
eða 5 þátta leikrits, sem er flutt með
stígandi spennu og rís í fulla hæð
undir lokin, kemur röð af mislöngum,
misjafnlega nátengdum atriðum (sem
stundum geta verið svo sjálfstæð að
nálgast einþáttunga). Augljóst er að
hinu „dramatíska“ leikriti eru ströng
takmörk sett í túlkun sinni á veru-
leikanum. Það er byggt umhverfis
ákveðin átök og getur aðeins sýnt
orðaskipti og athafnir þeirra persóna
sem þar koma beint við sögu. Epíska
leikhúsið sýnir hins vegar þessi átök
í víðara samhengi, og þessi aukni
sjónhringur gefur fyllri mynd af
heildarveruleikanum, gerir kleift að
fella réttari dóm um orð og gerðir
leikpersónanna. í dramatíska leikrit-
inu sjáum við hin ytri þjóðfélagsöfl
aðeins í viðbrögðum leikpersónanna,
í gegnum þeirra gleraugu. Brecht vill
116