Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Page 89

HUGLEIÐINGAR UM NÚTÍMATÓNLIST
eins afleiðingar róttækni í tónsmíðum, sem
á sér aðeins örfáar hliðstæður í tónlistar-
sögunni. Það sem einkum á sér stað er ó-
venjulega þróttmikil og frumleg tónhugsun,
sem hefur í för með sér endumýjun og
dýpkun tónsmíða-aðferðanna, en aðeins fá-
ir tónlistarmenn hafa gert sér grein fyrir
því hingað til. Síðar verður vikið nánar að
þessu.
Óhætt er að fullyrða, að tónlistarmeðvit-
und flestra tónskálda er ennþá fjarri þeim
vandamálum, sem list Schönbergs leiddi af
sér. Það kæmi mér því ekki á óvart, þótt
nokkrir áratugir liðu enn áður en menn
skildu og lærðu af þessari tónlist á sama
hátt og heil öld leið áður en Schönberg varð
til þess að draga réttar ályktanir af list
Beethovens (svo að annað jafnerfitt tón-
skáld sé nefnt, sem í viðleitni sinni og á-
rangri líkist Schönberg furðanlega).
II
Augljóst er að þetta útskýrir þá stað-
reynd að jafnvel þeir ungu tónlistarmenn,
sem sýna vissa róttækni í tónsmíðum, kæra
sig ekki um að læra af Schönberg, þar eð
verkefnið, sem slíkur lærdómur hefur í för
með sér, er enn fyir ofan þá. Flestir þeirra
skýla sér að baki hinnar alræmdu kenning-
ar um „að fara fram úr“: illa dulin viður-
kenning á getuleysi að skilja það sem er of
erfitt og útheimtir áreynslu þeim ofviða.
Hvað er hlægilegra en þessir menn í sam-
anburði við það sem þeir halda sig hafa
farið fram úr! Þannig eru nærri fjörutíu
ár síðan „farið var fram úr“ Schönberg, en
þegar t. d. verk Stravinskys og Hindemiths
frá því um 1920 eru borin saman við verk
Schönbergs frá sama tíma virðist þetta fá-
ránleg fjarstæða.
Hvað er þá eiginlega á seyði? Sagt var
meðal annars að verk Schönbergs væru
ekki annað en heilabrot og álitið var að
hægt væri að losa sig við þau í eitt skipti
fyrir öll með frægu vígorði á þeim tíma:
„Tilraunastofuárangur". Þeir sem töldu sig
þurfa að réttlæta slíka afstöðu sögðu að
Schönberg sigldi í kjölfar Wagners, og
hefði komizt í ógöngur með því að spenna
hina „yfirdrifnu" krómatík Tristrans til
hins ýtrasta, þar sem Stravinsky og Hinde-
mith hefði aftur á móti tekizt að gefa tón-
listinni heilbrigði sína og ferskleika aftur,
með því að leiða hana út úr hinum róman-
tísku herbúðum.
Hvílík vitleysa! Hvernig er hægt að svara
þessu? Það er satt, að það er varla ómaks-
ins vert, því að atburðir síðustu ára hafa
þegar svarað. Geta má þess samt sem áður,
að með þrá sinni eftir „klassískum stfl“,
svokallaðri „hreinni“ tónlist o. s. frv. eru
Stravinsky og Ilindemith komnir í það sem
þeir héldu sig vera að berjast gegn, sem
sagt algjörlega rómantíska afstöðu. Afleið-
ingar slíkrar afstöðu hafa verið hinar
hörmulegustu. Þar sem Schönberg fer í
raun og veru fram úr Wagner — á þann
eina sanna hátt sem allir miklir listamenn
fara fram úr fyrirrennurum sínum — með
því að taka við arfleifð hins síðarnefnda í
fullri einlægni og efla hana, bera verk
þeirra sem þykjast hafa farið fram úr
Schönberg vott um fátækt ekki aðeins í
samanburði við verk Schönbergs, heldur
einnig séu þau borin saman við verk Wagn-
ers, sem þeir hafa í rauninni aldrei skilið.
Verk Stravinskys og Hindemiths, samin á
millistríðsárunum, bjóða upp á framstæða
byggingu með afbrigðum fátæklega, enda
hafa þau að mestu horfið af hljómleika-
skrám þrátt fyrir frægð höfundanna. And-
stætt þessu voru verk Schönbergs frá sama
tíma bókstaflega aldrei flutt, en eru nú óð-
um að ryðja sér til rúms.
Sama sagan endurtekur sig um þessar
mundir. Flest verk þeirra sem kalla sig
„framvörð" (avant-garde) standa á það
183