Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Síða 90

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
lágu stigi sem tónsmíðar, að enn vantar
mikið á að hægt sé svo mikið sem bera þær
saman við það stig, sem list Schönbergs
stendur á. Þrátt fyrir það þykjast höfund-
ar þessara verka hafa farið fram úr Schön-
berg og nota því nær sömu rök og fyrirrenn-
arar þeirra. Einn þessara nýju manna (hans
verður getið nánar síðar) skrifaði fyrir
nokkrum árum (við andlát Schönbergs)
grein með fyrirsögninni Schönberg er dautí-
ur og átti hún að vera einskonar lokaupp-
gjör. Það væri varla ómaksins vert að benda
á þá staðreynd, að til skuli vera ungir
menn sem skrifa slíkar greinar og rosknir
ritstjórar sem gefa þær út, ef hið þreytandi
tilbreytingaleysi slíkra „árása“ kæmi ekki
til. Gallinn er sá, að jafnvel litlu hundarnir
geta hrætt með gelti sínu, og þannig er
breitt yfir hið raunverulega ástand og fjöldi
tónlistarmanna og tónlistarunnenda leiddur
á villigötur.
III
Hvernig horfir málið við nú? Það hefur
þegar verið útskýrt: rökin eru hérumbil
þau sömu og fyrir þrjátíu árum. Enn einu
sinni hefur verið farið fram úr Schönberg
vegna þess að hann er rómantískur, vegna
þess að hann hefur aldrei getað losað
sig fyllilega við úr sér gengnar hefðir o. s.
frv.; jafnvel hinar frægu nýjungar hans og
uppgötvanir eru ekki annað en tilviljanir.
í raun og veru er hann ekki höfundur
þeirra; að minnsta kosti hefur hann aldrei
skilið þær og ungu mennimir verða að út-
skýra fyrir Schönberg hina raunvemlegu
merkingu hans eigin verka. Allt þetta er
svo fáránlegt, að ákjósanlegast væri að
eyða ekki orðum að því, en of mörg alvar-
leg mál eru með í spilinu. Bent hefur verið
á fordæmi Antons Webems, sem einnig á
að hafa farið fram úr Schönberg og í verk-
um hans eiga að felast forsendur alls þess,
sem er viðfangsefnið í dag, en það er fyrst
og fremst tónlistarbygging, sem hvílir ekki
á hinni hefðbundnu úrvinnslu mótífa og
stefja, heldur á „algjörlega nýjum“ grunni,
sem er laus við hinn hefðbundna sora. Þeg-
ar slíkar f jarstæður hafa verið endurteknar
nógu oft, endar það með því að fjöldi fólks
(einkum þeir sem hafa takmarkaða þekk-
ingu á þessum málum) trúir þeim og það
versta er að þetta aftrar mörgum ungum
tónlistarmönnum að reyna að skilja og ná
valdi á hinum raunverulegu tónsmíðavanda-
málum (hvort sem þau eru kölluð hefð-
bundin eða ekki).
Þegar hefur verið bent á, að hið raun-
verulega mikilvægi Schönbergs felst einmitt
í óvenjulegu valdi hans á tónsmíðum, sem
sérhver áfangi þróunar hans ber vott um,
og gefur verkum hans — þótt þau séu í
hæsta máta margþætt — ótrúlega eðlilegt
og óþvingað yfirbragð. Sá sem athugar slík
verk með þeirri virðingu, sem ber að sýna
öllum miklum tónskáldum, hefur einhverj-
ar líkur á að öðlast skilning á að minnsta
kosti nokkrum lögmálum sannrar tónlistar-
hugsunar og verða ef til vill raunverulegt
tónskáld. Að láta sem slík verk séu ekki til,
að koma sér undan því erfiði, sem það kost-
ar að kynna sér þau, að ófrægja þau með
heimskulegu gjammi, — það getur „borið
góðan árangur" ef reynt er að hafa áhrif á
þá, sem fáfróðari eru, en það hindrar sér-
hvem í að skilja eðli tónsmíða í sinni réttu
og margþættu mynd og að semja fullgild
verk.
Gott dæmi um þetta ástand er Boulez,
blindaður af reglum sínum og ölvaður af
velgengni. Verk hans eru sjaldan meira en
átakalaus leikur milli tveggja skauta: ann-
arsvegar bamaleg ánægja yfir vissum
„sjaldgæfum“ hljómum, sem birtast í óhóf-
legri notkun slagverks (það minnir á gleði
barnsins, þegar því erleyft að berja á potta
og pönnur); hinsvegar ánægja yfir hálf-
184