Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Side 26

Tímarit Máls og menningar
er á að fullnægja, þarf ekki endilega
að vera endurbótasinnuð.“
„Það er m. ö. o. auðkenni umbóta
sem eru andkapítalískar að kapítal-
ískir mælikvarðar eru ekki látnir
skera úr um það hvort þörfin á rétt
á sér eða ekki.“
Forsenda slíkra andkapítalískra
umbóta er, heldur Gorz áfram, að
breyting verði á hinum ríkjandi póli-
tísku og efnahagslegu valdahlutföll-
um í þjóðfélaginu og að verkamenn
og allir launþegar berjist fyrir völd-
um og réttindum er geti komið auð-
valdsskipulaginu á kné. Þessar um-
bætur verða með öðrum orðum að
ná til strúktúru eða innri gerðar
sjálfs þjóðfélagsins. Gorz leggur á-
herzlu á það að um raunverulega
strúktúrumbót sé ekki að ræða nema
hún sé framkvæmd eða stjórnað af
þeim sem krefjast hennar. Strúktúr-
umbætur hafi þannig jafnan — hvort
sem þær eru framkvæmdar í efna-
hagslífinu, í einstökum fyrirtækjum,
í skólum eða landsstjórninni — í för
með sér valddreifingu, takmörkun á
valdi ríkisins eða auðmagnsins og út-
víkkun á völdum almennings. Sam-
kvæmt þessari skilgreiningu er engin
þjóðnýting í sjálfu sér strúktúrum-
bót. Það sem sker úr er það hvort
launþegar stjórna sjálfir hinu þjóð-
nýtta fyrirtæki.
En á hvaða þörfum á þá að reisa
kröfurnar um strúktúrumbætur eða
-breytingar á kapítalismanum? Svar-
ið er jafn ótvírætt og hið fyrra að
áliti hins franska rithöfundar. Það
ber að reisa þær á hinum kvalitatífu
þörfum eða eigindaþörfunum sem
hugmyndafræði kapítalismans reynir
að bæla niður.
Það sem öðru fremur einkennir
efnahagslíf nýkapítalískra landa er
misræmið í þróun hinna einstöku
þátta þess, eða eins og hagfræðingur-
inn Galbraith hefur orðað það:
„fátækt hins opinbera hjá allsnægtum
prívatmannsins.“ Við íslendingar
könnumst vel við andstæðurnar milli
hinnar samfélagslegu þjónustu sem
hið opinbera hefur með höndum og
hins blómlega verzlunar- og dreif-
ingarkerfis einkaframtaksins. Við
könnumst við myndirnar sem ber
fyrir augu okkar af húskofanum með
sjónvarpsstönginni upp úr þakinu
eða einkabílinn utandyra. Þessar
andstæður endurspegla það sem kalla
má neyzlufyrirmynd (módel) kapí-
talismans sem hann leitast við að
þröngva upp á alla með áróðri sín-
um og fjölmiðlunartækjum. Hver ein-
staklingur lagar sig ósjálfrátt að þess-
ari fyrirmynd einkaneyzlunnar, með-
an hann hefur ekki urn aðra neyzlu-
fyrirmynd að velja. Hann sér fram
á það að hann geti fyrr eða síðar
keypt sér þvottavél, nýtízku heimilis-
tæki og einkabíl sem samsvara raun-
verulegum þörfum í háþróuðu horg-
araþjóðfélagi, en aftur á móti sýnist
honum ekkert útlit á því að hin opin-
344