Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Page 105

Umsagnir um bækur
tJtmálun ncikvæðisins
Tómas Jónsson, Metsölubók er ein þeirra
skáldsagna sem eru samdar til að splundra
skáldsöguforminu, sprengja undan því
grundvöllinn og spotta það.1 Vel má líta
svo á að þessi bók sé afurð þeirra tilrauna
og umræðna um skáldsöguna, þeirrar end-
urskoðunar á skáldsöguforminu, sem ýmsir
eftirtektarverðir rithöfundar hafa staðið
fyrir hin síðari ár. Fjarri fer því þó að höf-
undur hafi ritað verk sitt eftir tilbúinni
formúlu; og þó að hann hafi eitthvað lært
af ný-róman-mönnum svokölluðum, viður-
kennir hann þá enganveginn í verki sem
meistara sína. Þar sem flestar skáldsögur
þessarar bókmenntaöldu hafa markazt af
nokkurri hófsemi, grisjun mætti kannski
segja, strangleika, ef ekki einstrengings-
hætti, þá einkennist Tómas Jónsson hins-
vegar miklu fremur af ofgrósku, fjölbreytni
í formi, útsláttarsemi og óhófi. Ymislegt í
sjálfu formi bókarinnar gæti fremur minnt
á rómantísk umbrot en nákvæmniskreddur
„ný-rómansins“.
Tómas Jónsson, „ég“ bókarinnar, liggur
dauðvona í bælinu, eins og Malone hjá
Beckett (þó naumast sé tilefni til að draga
neinar ályktanir af þeirri hliðstæðu), og
krotar í stílabækur hvað sem honum dettur
í hug, martraðir sínar og drauma hvað þá
annað. I þessu er fólgin réttlætingin á
formi bókarinnar.
1 Guðbergur Bergsson: Tómas Jónsson,
Metsölubók. Helgafell 1966. 355 bls.
Þrátt fyrir fyrstu-persónu-frásögnina
finnst lesandanum að þessari persónu sé
að nokkru lýst utan frá, það er að segja,
að hann hafi höfundinn sín megin, and-
spænis persónunni; útlínur hennar eru að
vísu á reiki en lýsingin er eigi að síður
skýr á smáborgara og kverúlant, meira að
segja sparifjáreiganda, sem hefur að lík-
indum lesið Mánudagsblaðið reglulega,
hefur allt á homum sér, er fullur af hé-
giljum, sérvizku og sjálfsupphefð, mann-
hatri og allskonar áráttum. Skopleiksper-
sóna, neikvæð að öllu leyti, nema einfald-
lega sé fallizt á orð höfundarins í „Eftir-
mála handa Reykvíkingum": „Líf hans
r...] var ekkert.“ Og: „Sumar manneskjur
eru bein afleiðing hugsunar. Líf þannig
fólks og gerðir er ekki sjálfsprottið, heldur
ræktað við umhyggju í vermireit. Án hugs-
unar yrði líf þess ekkert nema ömurleiki.
Aðrar manneskjur lifa villtu, sjálfsprottnu
lífi, sem krefst engrar hugsunar [...]
Tómas Jónsson er í hvorugum flokknum.“
Persónan sem verið er að lýsa væri þá
„hvorki þetta né hitt“, varla sérstök per-
sóna, með öðrum orðum: gjörsamlega
„normöl", og umfram allt: ekki uppréttur
maður. En hinn „upprétti maður“ hefur
nú um all-langt skeið verið sjaldséður fugl
í þeim skáldverkum sem unnt er að taka
alvarlega. Hvatirnar sem knýja menn áfram
— dýrlegt rannsóknarefni skáldsagnahöf-
unda um aldir! — eru nú ekki heldur
sjáanlegar nema sem daufar endurspeglan-
ir, hvatir Tómasar Jónssonar eru á lægsta
423