Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Page 84

Tímarit Máls og m enningar
snarlegu afgreiðslu. Hér er bent á of-
hleðslu sálfræðinnar sem andstæðu
við eðli frásagnar og þá tilhneigingu
rithöfunda að nota skáldsöguna sem
eins konar sorphaug til að varpa af
sér eigin vandamálum; ekki kemur
á óvart að Freud er hér talinn söku-
dólgur:
Mikið einkenni skáldsagna í síðnstu kyn-
slóð var gríðarlegt háfermi af varníngi sem
kallað var sálarfræði og oft átti því miður
lítið skylt við þá vondu fræðigrein, en þeim
mun meira við óværu sem skriðin var á
kynslóðina úr Freud og meira var í ætt við
þýska hugspeki og úníversalteóríu en rann-
sóknarstofu. Hvaða grilluveiðari sem var
gat kosið sér skáldsögu að opinberum vett-
vángi til að jafna metin við þá drauga sem
fylgdu honum, rölta af sér komplexa, fóbí-
ur og maníur sem íslendíngar kalla svarta-
gall bríngsmalaskottu rolukast og grautar-
sótt (Upphaf mannúðarstefnu, bls. 70).
Eftir svarinu við spurníngu hins
ameríska tímarits að dæma er dauða-
synd nútímaskáldsögunnar einmitt af
þessu tagi: „some sort of sickening
subjectivist expectoration“. Onnur
hætta er samkvæmt tilvitnaðri grein
hér að framan ógnar lífi frásagnar-
listarinnar, er sú tilhneiging að gera
skáldsöguna „að klakstöð fyrir þess-
konar táknmál sem einna helst á
heima í goðafræði og trúarbrögðum;
ellegar menn vilja hafa hana að pré-
dikunarstóli eða gera úr henni vagn
sem flytji mönnum heim sannleikann“
(bls. 70). Skáldsagan getur blátt á-
fram breytzt í „einhverskonar mál-
fundafélag únglínga þar sem málefna-
... .■sliflÉBÍÉU
74
skrá veraldarsögunnar er til umræðu
einsog hún leggur sig eftir frjálsri að-
ferð; þar leitast höfundurinn við að
sanna með óttalegum lærdómi sínum
og gáfum að hann sé alæta á mannleg
vandamál“ (bls. 70—71). í bræði
sinni getur Halldór talað um „meta-
fýsískt klám“ eftir Henry Miller
(bréf til P. H. 16/9 1962); virðist
lýsingarorðið hér hafa sömu smán-
armerkingu og nafnorðið.
í fáum orðum má sem sé segja að
Halldór taki fyrir hönd skáldsögunn-
ar afstöðu gegn öllu sem beri keim
af persónulegum játningum eða boð-
skap og áróðri, hvort tveggja á að
stríða gegn eðli frásagnarlistarinnar.
Hin nýi franski „antiróman“ nær ekki
heldur tilgangi sínum í augum hans.
Hann felur að vísu í sér rökrétt and-
óf gegn Surrealismanum og afleið-
ingum hans. En því miður hefur
hann tekið upp á „að þræða daufleg-
ar troðgötur lýsíngastílsins í spor re-
alistanna gömlu.“ Og höfundar þess-
arar stefnu kappkosta „að skáganga
uppistöðu í skáldsögu, fabúluna,
ævintýrið, grindina, en leitar heims
þar sem hlutirnir hafa eins lítið sam-
band sín á milli og hægt er að komast
af með“ (bls. 72). Enn hefur ekkert
meistaraverk birzt í þessari grein og
þess vegna „hefur fyrirbrigðið því
miður ekki náð leingra en verða ein
af mörgum miðflóttahreyfíngum sem
eru landlægar í nútímabókmenntum
frakka“.