Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Qupperneq 22

Tímarit Máls og menningar
vísu ekki fjarri sanni að einatt megi líta á túlkanir Sigurðar Nordals sem
sjálfstæð listaverk, en áreiðanlega hefur hann aldrei litið svo á að hann hefði
sjálfdæmi um merkingu þeirra texta sem hann fjallaði um. í fyrsta lagi
hvíldu rannsóknir hans yfirleitt á svo traustum textafræðilegum grunni sem
aðstæður leyfðu, og í öðru lagi má oft sjá þess merki hvernig innlifun hans
hvílir á textagreiningu, þótt honum þætti yfirleitt ekki ómaksins vert, að því
er virðist, að gera nákvæma grein fyrir hvernig hann komst að niðurstöðum
sínum. Með tilliti til þeirra orða sem áður voru tilfærð úr Völuspárritgerð-
inni, um andríki og andleysi, má etv. segja að hann hafi lagt meginkapp á að
leiða í ljós andríki þess skálds sem hann var að fjalla um en hafi ekki talið til
stórsynda þótt hann bætti upp með eigin andríki það sem á vantaði að text-
inn veitti fullnægjandi svör við spurningum hans, og slíkar yfirsjónir er
vissulega auðvelt að fyrirgefa þeim sem eru ríkir í anda.
Fjölvíða í ritum Sigurðar Nordals er að finna dæmi um hvernig hann með
innlifun sinni endurgerir persónuleika skálda og þá lífsreynslu sem hann
telur að verið hafi aflvaki kvæða þeirra og annarra verka, og er ötulum
lesendum vorkunnarlaust að leita þau uppi á sitt eindæmi. Hér skal látið
nægja að minna á lýsingu Snorra Sturlusonar í samnefndri bók og taka stutt
dæmi úr lýsingu Völuspárskáldsins, sem sýnir innlifunarlistina í hreinastri
mynd, af því að engar heimildir eru til um skáldið nema kvæðið sjálft:
Það má óhætt gera ráð fyrir því um höfund Völuspár, að hann hafi oft farið til
alþingis og heimboða til vina sinna, jafnvel í aðra landsfjórðunga. Líka er
sennilegt, að hann hafi farið utan einu sinni eða oftar. Kvæðið ber vitni um, að
hann hefur kunnað að athuga náttúruna, og efalaust hefur hann fært sér
samneyti annarra spakra manna í nyt til þess að tala við þá um alvarleg efni. —
Ekki getur heldur vafi leikið á, að lífsreynsla hans hefur verið mikil og erfið.
Sá maður, sem gerir tortímingu og eldskírn ragnaraka að fagnaðarboðskap,
hefur einhvern tíma ratað í þær raunir, að honum fannst öll tilveran einskis
virði. Enginn getur með neinni vissu gizkað á, hverjar þær raunir hafi verið.
En þess er varla fjarri til getið, að hann hafi misst son sinn líkt og Egill og
þurft að heyja svipað stríð til þess að sættast við tilveruna. Hvergi er slík við-
kvæmni í Völuspá og þar sem talað er um Baldur, Oðins barn, og harm móð-
urinnar eftir hann. (Bls. 185)
I þessari lýsingu er naumast eitt atriði sem ekki verður dregið í efa, og
rökin sem færð eru fram fyrir síðasta atriðinu mætti vitaskuld alveg eins
nota til að styðja þá skoðun að höfundur kvæðisins hafi verið kona sem
hafði orðið fyrir því að missa son eða dóttur. Raunar hafði hvarflað að Birni
M. Olsen að Völuspá væri ort af konu, eins og Sigurður bendir á í
neðanmálsgrein við þennan stað og hafnar jafnharðan röksemdalaust.
12