Tímarit Máls og menningar - 01.09.1986, Qupperneq 13

íslenskar bamabækur 1980—1985
Tímaritið er að þessu sinni að hluta helgað íslenskum barnabókmenntum á
líðandi stund. Nokkrar greinarnar hér á eftir eru afrakstur námskeiðs um
barnabækur sem var haldið í háskólanum síðastliðinn vetur, aðrar voru
sérstaklega samdar fyrir þetta hefti. Þessi inngangur byggir á niðurstöðum
námskeiðsins.
Arið 1979 var síðast gefið út Tímaritshefti um barnabókmenntir og óhætt
er að segja að það hafi orðið vinsælt. Meðal annarra átti undirrituð
yfirlitsgrein þar um barnabækur áttunda áratugarins sem fjallar einkum um
hversdagsraunsæi. Eins og menn minnast var raunsæi krafa dagsins til
barnabókahöfunda þá og í kjölfar hennar tóku sögur handa börnum umtals-
verðum og um margt lofsverðum breytingum. Um þetta er rætt í greininni
en í lokin er „mælt með“ viðburðaríkari bókum um sókndjarfar söguhetur
— eins konar spariraunsæi — og leið ævintýranna til barnabyltingarinnar, og
bent á spírur að þeirri þróun.
Bækur af þessu tagi héldu áfram að koma út eftir 1978, einkum má minna
á sögur Vésteins Lúðvíkssonar um Sólarblíbuna (1981 og ’82), úrræðagóða
borgarbarnið sem beitir göldrum ef annað dugar ekki. Mamma í uppsveiflu
eftir Ármann Kr. Einarsson (1979) er gott dæmi um bók um hressa krakka
sem fá sínu framgengt með útsjónarsemi, alveg í anda greinarinnar. Og ekki
fæ ég betur séð en krakkarnir í leikhópnum Veit mamma hvað ég vil? hafi
látið sögu Ármanns rætast nú á síðustu mánuðum. Áhrif bókmenntanna?
En þetta varð hliðargrein þróunarinnar, meginstraumur í barnabók-
menntum reyndist liggja í aðra átt. Það er erfitt að spá, einkum um fram-
tíðina, eins og maðurinn sagði.
Fyrstu skáldsögurnar sem voru skrifaðar handa börnum og unglingum í
grannlöndum okkar á öldinni sem leið og hjá okkur undir miðbik þessarar
aldar voru vel flestar þroskasögur. Þær lýstu leit ungs fólks að samastað í
tilverunni, jafnvægi og sátt eftir þrengingar og jafnvel uppreisn gegn um-
hverfi sínu og kjörum. Þetta á ennþá við um margar unglingabækur, en það
sem hefur sérkennilegast gerst á undanförnum árum er að þroskasagan
hefur verið að færast neðar. Hún fjallar um yngri börn núna, jafnvel lítil
börn sem þola ranglæti, upplifa sársauka og þurfa að taka stórar ákvarðanir.
Ein fyrsta sagan sem fór inn á þessa braut markvisst var Lyklabarn eftir
Andrés Indriðason. Hún var verðlaunabók í samkeppni Máls og menningar
á barnaári og kom út það ár, 1979. Nýjasta íslenska verðlaunabókin, Emil
275