Tímarit Máls og menningar - 01.09.1986, Blaðsíða 124

Tímarit Máls og menningar
gerðinni. Þá hefði líka frumgerðin aðeins náð fram um kristnitöku, eins og
sjö fyrstu kaflarnir í varðveittu gerðinni, og Ari aukið við bókina þremur
köflunum síðustu. Hann hefur þá annað tveggja sýnt biskupunum og
Sæmundi bókina ófullgerða — sem hefði ekki verið neitt óeðlilegt til að fá
sem fyrst ábendingar þeirra um vinnubrögð og meginstefnu verksins — eða
hugsað sér í fyrstu að fella frásögnina við kristnitöku — og er sjöundi
kaflinn raunar ekki óþesslegur að vera niðurstöðukafli bókarinnar. Hvort
heldur er, þá hafa biskupar og Sæmundur lýst ánægju sinni yfir verki Ara og
talið rétt að halda því áfram allt til samtímans; að því lúta þá orð Ara: „Þar
viður auka“, en ekki að óskum um fyllri frásögn.
Á þessari tilgátu, að Islendingabók hafi upphaflega aðeins náð fram yfir
kristnitöku, er einn annmarki augljósastur. Samkvæmt henni getur kon-
ungaævi naumast heldur hafa náð lengra en til Olafs Tryggvasonar. En þó
ber Snorri Ara fyrir nákvæmum upplýsingum um stjórnarár Olafs Haralds-
sonar, og er nærtækast að hugsa sér þær sóttar til konungaævi Islendinga-
bókar. Gegn þessu er helst að grípa til athugunar Jóns Helgasonar, sem
Jakob Benediktsson tilfærir líka: „Að Ari hafi sjálfur getað aukið þessa kon-
unga ævi og gefið hana út sem sérstaka bók, er í sjálfu sér ekki ósennilegt".
Raunar enn sennilegra ef konungaævi var, eins og Islendingabók sjálf, lengd
um allt efni 11. aldar. Og myndi Snorri þá styðjast við slíka sérstaka gerð.
Annmarka má líka telja það, að orð Ara um að hann hafi aukið bókina
„því er mér varð síðan kunnara og nú er ger sagt á þessi en á þeirri“ geta
ómögulega átt við þrjá viðbótarkafla aftan við bókina. En þetta getur nú allt
gengið upp. Kirkjuhöfðingjarnir vildu auka við bókina, og því „skrifaða eg
þessa“ eins og Ari segir, og á hann þar við bókina með viðaukanum. Kveðst
hann hafa skrifað hana „of ið sama far“, en þó sleppt áttartölu og konunga-
ævi og gert þessa viðauka um það er honum varð síðar kunnara. Þau orð
lúta þá ekki að því hvernig hann varð við óskum þeirra Sæmundar um
viðauka, heldur að því hverju skakkar að síðari bókin sé rituð nákvæmlega
„of ið sama far“ og sú fyrri, þ. e. svo langt sem hún náði.
Eg sé raunar ekki að það breyti til neinna muna skilningi á Islendingabók
að öðru leyti, hvort þrír síðustu kaflarnir hafa verið eða verið ekki í
frumgerð hennar. Málið snýst eiginlega aðeins um nákvæma merkingu orða-
lagsins í formálum Islendingabókar og Heimskringlu, og tel ég hana verða
hóti eðlilegri með því móti að Islendingabók eldri hafi lokið með kristni-
tökunni.
Heimildir:
Notuð er útgáfa Jakobs Benediktssonar af Islendingabók í íslenskum fornritum I
ásamt inngangi hans, einkum 2. grein; þaðan eru teknar tilvitnanir af bls. IX og XII.