Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 62

Tímarit Máls og menningar
líka, að svo miklu leyti sem þau keppa við viðskiptamiðlana á þeirra eigin
forsendum. Stjórnmálamenn líta ekki á kjósendur sem skynsamt fólk sem
hefur áhuga á almannaheill, heldur birtast frambjóðendur í auglýsingaformi
og vísa til einkahagsmuna.
Slík stjórnmálabarátta neyðist til að tileinka sér aðferðir fjölmiðlanna til
að ná til lesenda, áhorfenda, hlustenda, innan þess ramma sem fjölmiðlarnir
hafa skapað í allt öðrum tilgangi. Þess vegna er talað til borgarans sem væri
hann einangraður einstaklingur, slitinn úr samhengi við víðari skírskotun
um almennt líf en ekki hluti af heild. Hugsið ykkur, til dæmis, þann
gífurlega mun sem er á því að lesa dagblað á vinnustað eða kaffihúsi og
skiptast á skoðunum um leið við þá sem deila með manni kjörum, eða, hins
vegar, að horfa á sjónvarp heima hjá sér eða hlusta á útvarp með lokað að
sér. Hugsið ykkur muninn á Sony „vasadiskói" og þátttöku í rokktón-
leikum.
Gru n dvallarbrestu r
Opinberir þjónustumiðlar byggjast á pólitísku gildismati, með réttu. Rekst-
ur þeirra krefst og viðheldur ákveðnum félagslegum forsendum sem eru
grundvöllur lýðræðis — andstæðar efnahagslegu gildismati og tengslum. En
samt sem áður hafa þessir miðlar — eins og við þekkjum þá á okkar tíma —
aðeins fallið að hluta að hugmynd Habermas um „almenning", þar sem þeir
hafa ekki tekist á við grundvallarspurninguna um miðlun innan „almenning-
sins“, og þar af leiðandi um hlutverk valdsmanna í kerfinu. Hinir opinberu
miðlar hafa sérstaklega brugðist í því efni að skilgreina rétt og eðlilegt
hlutverk fréttamanna og stjórnmálamanna. Að því er varðar báða hópa felst
bresturinn í því að hafa ekki gert greinarmun á tvenns konar boðskiptahlut-
verkum innan „almenningsins": söfnun og dreifingu upplýsinga, og að
skapa almennan umræðuvettvang.
Fréttamenn við opinbera miðla þykjast færir um að gegna báðum hlut-
verkum, undir merkjum hlutlægni og jafnvægis, og það í nafni landslýðs.
Þetta felur í sér þversögn. I fyrsta lagi er ekki hægt að leggja að jöfnu söfnun
upplýsinga og dreifingu, sem fræðimenn gera reyndar best, og pólitískar
umræður. I öðru lagi eru fréttamenn ekki á neinn hátt skuldbundnir
fólkinu. Þeir eru sjálfir sérstakur hagsmunahópur. Hvernig er hægt að
tryggja að þeir ræki hlutverk sín af ábyrgð? Hér þarf greinilega að vera til
staðar kerfisbundið upplýsingafrelsi. Þörf er á betur þjálfuðum frétta-
mönnum. Vegna þess að þetta er kostnaðarsamt kerfi er það háð opinberum
framlögum, ella yrðu upplýsingar forréttindi hinna ríku, en ekki opinber
50