Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Blaðsíða 130

Tímarit Máls og menningar
einn tíma, öllu hrært saman. Og allt
hnitast vitaskuld um Hugborgu, hún
tengir þetta efni allt saman.
I rauninni eru aðeins tvær persónur í
sögunni: karlinn og konan sem eru
stöðugt að taka nýjum myndbreyting-
um, en eru um leið óumbreytanleg og
söm. Helgi og Inga eru statistar og aðrar
persónur eru „almenningur" sem alltaf
kveður upp úr með eitthvað einum
rómi, „grasafræðingarnir“, „prestsyn-
irnir“, „íhaldskellingar" og aðrir þvílíkir
hópar sem við könnumst við úr öðrum
sögum Guðbergs og eru gangandi lág-
kúran í hugsunarhætti Islendinga; Guð-
bergur er bersýnilega ofurnæmur fyrir
vanahugsun dagblaðanna og notar orða-
leppana af gífurlegri fimi. Hann býr til
sirkús venjubundinnar hugsunar.
Karlinn í sögunni er passífur, hann
lendir í ævintýrum og sýnir þar karl-
mannlega dirfsku og krafta, en virðist
hins vegar hafa takmarkaða hugsun.
Hann er bókmenntaleg klisja, margföld.
Yngsti bróðirinn í ævintýrinu svo sem
fyrr var rakið, en um leið skopstæling á
aðalpersónum „neikvæðra" útópískra
bóka á borð við Brave new world og
1984 — en þar hitta þeir einmitt nokkurs
konar „síðustu hjarðmeyjar hins iðn-
vædda heims". Hann lætur sig dreyma
um slíka konu „/.../ því hann langaði að
eltast við það sem mannkynið hefur elst
við frá upphafi, í leit sinni að landinu
fagra: lund konunnar". (107)
Lund konunnar? Að einu leytinu er
hugsunin sú að hvað sem karlmenn telja
sig vera að hlaupa á eftir er það ævinlega
ástin sem þeir leita. Og hér — rétt eins
og hjá kvennaframboðinu — safnast í
lund konunnar öll jákvæð gildi mann-
lífsins: kærleikurinn og sköpunarmátt-
urinn. Perlan í skelinni — í hugarborg-
inni.
Um leið er klifað á því að Hugborg sé
„af mestu prestaættum landsins“ og á
hún það sammerkt með boðberum rót-
tækninnar sem eru í uppreisn gegn feðr-
um sínum en jafnframt á nákvæmlega
sömu leið. Höfundur tengir þannig
rækilega saman þá hugmyndalegu elítu
sem var í fararbroddi byltingarinnar eða
„umræðunnar" — menntamennina — og
svo aftur lúterskuna. Fyrir honum er
sósíalisminn eins og hann hefur verið
útmálaður á þessari öld, ein grein af
lúterstrú, og er sú hugsun ekki ólík
þeirri sem Halldór Laxness hefur oft
viðrað síðan í Skáldatíma með tali um
þýska kalla með sítt skegg. Og reyndar
kemur Laxness oft við sögu í bókinni
þar sem hann kemur vaðandi út af fyrsta
farrými á Gullfossi til að bauna á íhalds-
kellingar, og er málflutningur skáldsins
kostuleg blanda af ferðasögum hans
sjálfs til Sovétríkjanna og Þórbergs í
Raubu hœttunni.
III
A blaðsíðu 162 er komið á heimseyjuna
og nokkuð fjallað um dreka og sam-
skipti þeirra við fólk af mestu prestaætt-
um heims. Þar má sjá eitt stíleinkenni
Guðbergs sem er í samræmi við álit hans
á ímyndunarafli lesandans:
Fólk þetta er af skriðdýrakyni en
stendur drekunum stundum full-
komlega á sporði í trúartali sínu sem
logar oft af eldtungum. Ef þið rekist
á mann sem stendur dreka á sporði
þá er hann af einhverri prestaætt.
Aður en lengra er haldið er vert að
geta þess að drekar sem eru nú við
völd hafa marið marga með sporðin-
um og ýmsum er skeinuhætt að
standa á honum til lengdar. (162 —
163)
118