Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Side 101

Listin að Ijúka sögu
Aðalsteinsdóttir gagnrýndi í grein sinni „Breytileiki lífsins er sannleikur-
inn“ (TMM 2, 1982) „bókmenntalegt mat“ Árna Sigurjónssonar á aðalpers-
ónum Sölku Völku, einkum Arnaldi, í greininni „Hugmyndafræði Alþýðu-
bókarinnar" (TMM 1, 1982).
Það mætti staldra svolítið við ágreining þeirra Silju og Árna - sem er
líklega ekki eins mikill og óbrúanlegur og hann virðist vera við fyrstu sýn.
Silja vitnar orðrétt í „dóm Árna um Arnald og samband þeirra Sölku“ (204),
og ég tek klausu Árna upp á nýjan leik:
Siðferði Arnalds virðist vera talsvert ábótavant. Að minnsta kosti býður
höfundur ótvírætt upp á þann möguleika að lesandinn skilji þessa persónu
sem hálfgerðan aula eða jafnvel þorpara. I ástarævintýrinu með Sölku sefur
hann hjá annarri konu, sem verður barnshafandi; hann fær þá lánaða peninga
hjá Sölku til að fá fóstureyðingu fyrir hina stúlkuna. Honum (eða höfundi?)
þykir Salka í rauninni ljót og telur vafasamt hvort hægt sé að kyssa hana;
Arnaldur færist undan svari þegar hún spyr hann hvort hann elski hana. Hann
gleymir kommúnismanum meðan á ástarævintýrinu stendur; og að lokum
þiggur hann að gjöf allt sparifé Sölku og stingur af til útlanda. . .
Silja viðurkennir að „Arnaldur er sekur um alla þessa glæpi“. En gallinn á
mati Árna sé sá að hann noti hér á Arnald „sín prúðu borgaralegu norm“, en
reyni ekki „að meta hann á forsendum sögunnar eða forsendum Sölku“
(204/05). Það er auðvitað rétt hjá Silju að bæði Arnaldur og Salka gegna í
sögunni öðru og ef til vill mikilvægara hlutverki en hlutverki elskenda.
Arnaldur innræti Sölku „hugsjón sameignarstefnunnar“, en hún verði að
koma henni í framkvæmd „með eigin hendi“. Og til þess að geta það verði
hún „að losna við Arnald, sem er maður andartaksins en ekki veruleikans,
draumsins en ekki framkvæmdanna". Þannig megi segja að „höfundur fórni
Arnaldi á altari sögunnar, því það er Salka sem verður að lifa“ (205).
Árna er auðvitað síður en svo ókunnugt um hina pólitísku hlið málsins.
En í þeim orðum sem áðan var vitnað í er hann ekki að tala um hana heldur
um hina hliðina, ástarævintýri þeirra Arnalds og Sölku. Og það er ekkert
aukaatriði í sögunni; það má segja að í lok hennar sé það orðið aðalatriði.
En gagnvart Sölku Völku sem einlægri ástmey hagar Arnaldur sér ræfilslega,
ekki aðeins miðað við hin „prúðu borgaralegu norm“, heldur, að manni
finnst, á mælikvarða siðferðis yfirleitt. Árni er vissulega ekki að biðja um
„siðprútt ástafar og siðprúða von um trúlofun í bókarlok“, einsog Silja
gefur í skyn. En það er hægt að sýna náunga sínum í hvaða stétt sem er
lágmarks nærgætni.
Silja heldur því fram, gegn þeim skilningi Árna að Arnaldur stingi af frá
ástmey sinni, að Salka sendi Arnald „nauðugan burt frá sér“ (206). Sú
89