Tímarit Máls og menningar - 01.06.1987, Qupperneq 12

Tímarit Máls og menningar
að þeir taki sig með öllu upp yfir sjóinn og fari siglandi í loftinu? (Fjölnir
1835)
Fjölnismenn sigla í kjölfar frönsku byltinganna, þessara risavöxnu
senuskipta með heimsslitum og nýrri jörð og gulltöflum í túni. Viðjar
reglufestu og guðsorðabeinserks hrynja af skáldskapnum og hann fellur
endurnýjaður í faðma við alþýðuna. Og löndin sem áður voru bara erfða-
góss konungsætta og fursta, nú umskapast þau í þjóðir með uppruna,
tungu og sögu.
Og hin nýja sviðslýsing sópar hjúpnum afíslandi sem hingað til hafði
verið eins og hvert annað aflóga góss undir súð. Ur hafinu rís þessi virðu-
lega amma með alla kistla fulla af skáldskap og gefur nýfæddu barna-
barni gullaidarmál í tannfé.
Útgáfuár Rauðra penna var að ásettu ráði haft 1935 á aldarafmæli
Fjölnis og þar með lögð áhersla á samferðalag verkalýðsbyltingar og sjálf-
stæðisbaráttu sem markaði Islandi sérstöðu í samfélagi þjóðanna á þessu
skeiði og leiddi til þess að róttæk vinstrihreyfing varð meiri áhrifavaldur
á íslandi en í grannlöndunum.
Kristinn E. Andrésson var einn af fararstjórum þessarar ferðar og olli
miklu um að bókmenntir skipuðu svo voldugan sess í þessu samspili sós-
íalisma og þjóðarvakningar.
II
Svo virðist sem Kristinn E. hafi verið draumlyndur sveitapiltur og
hneigst til guðspeki á unglingsárum en á háskólaárum gagntekst hann af
mikilmennakenningu í anda Nietzsche og Carlyle: kynslóðirnar eru hrá-
efni í sköpun mikilmennis og tilgangur lífsins að ná fullkomnun og
hámarki í ofurmenninu. Eitt af því fyrsta sem til er frá hans hendi er ein-
mitt „Brot úr ræðu um snillinga" frá því 1927, hann var þá 26 ára:
Við þurfum að eignast snilling er hrist geti hversdagsfjötrana afþjóð-
inni, feykt burtu rykinu af sálunum . . . Sú þjóð sem mestan snillinginn
elur er hamingjusömust allra þjóða, þótt hún sé ein hinna smæstu. Það
bregst ekki að hann hrífur hana lengra á leið en þúsund miðlungsmenn í
þúsund ár.
Einmitt í þeim skrifuðum orðum kvaddi Halldór Guðjónsson frá Lax-
10