Tímarit Máls og menningar - 01.06.1987, Page 15

Fjögrablaðasinárinn og eitursveppurinn
Sjálfstæðisbarátta Islands og Byltingin í Sovétríkjunum — tíminn
átti eftir að tæra merg og blóð úr báðum þessum fyrirbærum og þeir sem
í byrjun aldarinnar höfðu lagt upp með eldmóði enduðu vonsviknar sálir
á pólitísku dauðahafi.
Um það bil sem Sovétríkin stóðu afhjúpuð og gjaldþrota, komu Nó-
belsverðlaunin í hlut Halldórs og ekki nema eðlilegt að hann færi í land
— þótt fyrri samherjar lægju honum á hálsi fyrir að hafa vistað sig á hinu
skipinu.
Kristinn aftur á móti „bilaði aldrei í trúnni" og tíðindi úr fangabúð-
unum urðu honum bara ávitull um hve átökin hefðu verið stórbrotin.
Og af því ekkert syndafall varð í veröld hans skilur hann ekki spurn-
ingar manna og efasemdir og hafnar þeim sem naflaskoðun og áttavillt-
um bölmóði.
En þegar hér er komið sögu er hann sjálfur blindur á mikilvægar stað-
reyndir í eigin samtíma. Uppljóstranir á ógnarstjórn stalinstímans verða
honum ekki tilefni til gagngerrar endurskoðunar heldur veitist hann að
þeim sem „dæmdu hugsjónina eftir skugganum sem á hana féll.“ (ís-
lensk ljóðagerð, 1966)
Pólitískt var hann gjaldþrota en hélt samt áfram að hegða sér eins og
hann hefði fullar hendur fjár.
Sú hugsjón sem í upphafi gerði hann hæfari að skilja og skýra og boða
íslenskar nútímabókmenntir, varð honum dragbítur eftir syndafallið.
Bókmenntir sjötta áratugarins eru honum framandi, úrræðaleysi þeirra
og vomur óskiljanlegar. Fyrir honum skein sólin alltaf jafn skært í
austri.
A meðan sálarbatteríin gátu hlaðist hugsjón var einskis að kvíða.
En hugsjónin á það sammerkt með ástinni og trúnni að þær frænkur
eru helst til sjóndaprar. Sem kann að vera styrkleiki ástar og trúar, en í
róttækri stjórnmálahugsun þarf hugsjónin jafnan að vera í ökuhæfu
ástandi. Og ökutækið verður að vera í árlegri skoðun og ljósastillingu.
IV
Eitt af því sem er svo óþolandi við 20.öldina er að hún fór ekki eftir for-
skriftinni, svindlaði á prófinu og komst upp með það.
Höfuð kenningasmiður kapitalismans Karl Marx, var búinn að draga
upp og kortleggja hvernig þessi framleiðsluháttur þrífst fyrir tilverknað
13