Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 50

Kyrrð og hvfld kaupa varla aðrir en þeir
sem finna til streitu vegna starfa sinna eða
umhverfis. Slíkt verður ekki söluvara fyrr
en viss vítahringur hefur myndast, eða það
sem kalla mætti framleiðnibrest. Útvfldcun
markaðarins er orðin hnignunareinkenni.
Ég ætla að skoða þróun vöru-, þjónustu-
og vinnumarkaðar frá því sjónarhomi að
hún sé komin á það stig að hafa varasöm
áhrif á lífkerfí jarðar vegna ofkeyrslu fram-
leiðslu- og flutningakerfisins sem markað-
ur iðnríkja byggist á. Ennfremur lít ég
þannig á að ástæða sé til að skoða með
gagnrýni neysluna í iðnríkjum í heild,
þ.á m. samneysluna, vöxt opinberra þjón-
usmstofnana. Með öðmm orðum: forsend-
ur gagnrýni minnar á markaðsþenslu og
hagvöxt verða vistfræðileg takmörk, efa-
semdir um gildi stofnanalausna og dýr-
keypt rýmun ókeypis gæða.
Segja má að með því síðasttalda verði
nokkur vfkkun á því sjónarhorni sem ég
notaði í bók sem kom út haustið 1989 og
nefnist „Umbúðaþjóðfélagið". Eins og seg-
ir í inngangi er þar skoðað „... hvemig líf
okkar er vafið í sífellt þykkari, dýrari og
fánýtari umbúðir í nafni framfara. Það er
ekki látið við það sitja að hanna aðlaðandi
umbúðir um vömr sem boðnar em til sölu,
heldur einnig hvers konar þjónustu og verk-
efni. Samhliða því að auðveldara verður að
framleiða vöm verður erfiðara að selja
hana. Auknum tíma og kröftum er þá varið
í það sem nefnt er vömþróun, markaðs-
könnun og markaðssetning. Sífellt fleiri og
dýrkeyptari milliliðir smyrja gangverk um-
búðaþjóðfélagsins. Fólki í hvers konar
þjónustugreinum fjölgar samhliða því að
störfin færast af heimilum og út á vinnu-
markað. Þar eyða svo bæði karlar og konur
miklum tíma. Vinnutími í umbúðaþjóðfé-
lagi styttist ekki þrátt fyrir tækniframfarir.
Það tekur svo mikinn tíma að vinna fyrir
umbúðakostnaði við að hafa í sig og á, eiga
hús, fara leiðar sinnar í einkabifreið og
drepa þann tíma sem verður eftir til eigin
nota.“
Þessi skilgreining skýrir væntanlega
hvers vegna ég tel þetta sjónarhom koma
að gagni við greininguna. Til frekari skýr-
ingar á því hvað ég á við þegar ég tala um
umbúðaþjóðfélag má hafa einfalda, hlut-
lausa skilgreiningu á þessa leið: Umbúða-
þjóðfélag er þjóðfélag þar sem meira en
helmingur þeirra sem em á vinnumarkaði
starfa í þjónustugreinum, þ.e. opinberri
þjónustu, verslun, veitinga- og hótelrekstri,
samgöngum, hjá peningastofnunum og
tryggingafélögum og í annarri þjónustu
einkaaðila. Skilgreiningin miðast við at-
vinnuskiptingu og segir sitt um þá launa-
vinnu sem býðst í umbúðaþjóðfélagi. í því
íslenska vinna nú um 60% þeirra sem em á
vinnumarkaði í þjónustugreinum. Við fór-
um yfir 50% markið við lok áttunda
áratugarins.1
I framhaldinu verður umbúðalfldngin
notuð í ýmsu samhengi. Með umbúða-
kostnaði á ég t.d. við milliliðakostnað í
víðtækri merkingu orðsins ásamt kostnaði
við opinbera þjónustu. Nánar tiltekið er um
að ræða flutnings-, heildsölu- og smásölu-
kostnað — þar með talinn auglýsinga-,
banka-, trygginga-, geymslu- og kredit-
kortakostnað og beina og óbeina skatta.
Þetta verður umfjöllun sem fremur er ætl-
að hlutverk hugvekju en fræðilegrar grein-
argerðar. Ég mun hallast frekar að því að
nota dæmi til að skýra mál mitt en tölur þótt
ekki verði horft alveg framhjá þeim. Við
skoðum þróunina hér á landi með hliðsjón
af því sem er að gerast úti í heimi.
48
TMM 1992:3