Fréttablaðið - 08.08.2015, Síða 24

8. ágúst 2015 LAUGARDAGUR| HELGIN | 24
Aðspurður segist hann halda að
almennt mæti hinsegin fólk vel-
vild og kurteisi í heilbrigðiskerf-
inu eins og aðrir. „Það er allavega
ákaflega erfitt að alhæfa um jafn
teygjanlegt hugtak og fordómar
eru. En hver og einn sem leitar að
fordómum getur fundið þá. Ég held
að allir sem telja sig tilheyra ein-
hverjum minnihlutahópi geti gert
það. Hinsegin einstaklingur sem
nálgast heilbrigðiskerfið með því
hugarfari að hann eða hún eigi
eftir að verða fyrir fordómum,
mun að sjálfsögðu finna þá í ein-
hverri mynd.“
Hann segir trans fólk fyrst
og fremst mæta undrun og van-
kunnáttu úti í samfélaginu. „Fólk
almennt veit lítið um kynáttunar-
vanda og kynleiðréttingar. Þetta
lýsir sér í forvitni og óþægilegum
athugasemdum. Mér finnst þó lang-
flestir leggja sig alla fram til að
mæta þessum einstaklingum af
kurteisi og skilningi þar sem þeir
eru. En fólk verður líka að skilja
að einstaklingur sem gengið hefur
undir sínu nafni og persónufornöfn-
um eigin bíólógíska kyns í 20-40 ár
getur ekki ætlast til að öllum tak-
ist í einni sjónhendingu að breyta
þeirri sýn sem þeir hafa á viðkom-
andi,“ útskýrir Óttar og segir sína
reynsla af sínum skjólstæðingum
vera að langflestir hafi jákvæða
sögu að segja af viðbrögðum nán-
ustu ættingja og vina. „Allir virð-
ast leggja sig fram um að nota nýja
nafnið og segja hann eða hún eftir
því sem við á hverju sinni.“
Sumar greinar og rannsóknir
benda til þess að hinsegin hópar
séu líklegri til að þróa með sér
fíknivanda en aðrir hópar. Þá
hefur stundum verið sagt að þessi
hópur sé almennt kvíðnari og
gjarnari á að þróa með sér þung-
lyndi. Er eitthvað til í þessu?
„Hinsegin einstaklingur er með
nákvæmlega sömu vandamál og
aðrir; mestu skiptir að nálgast þau
á forsendum viðkomandi en láta
ekki stýrast af einhverjum fyrir
fram mótuðum kennisetningum
um sérstöðu minnihlutahópa. Það
er ákaflega auðvelt að falla í þá
gildru að hinsegin fólk drekki
meira en aðrir og sé óhamingju-
samara en aðrir vegna þess að
það sé hinsegin. Svo er alls ekki.
Allir eiga sína sögu, sína fortíð,
sín vandamál hvort heldur þeir
eru hómó, heteró, bí eða trans, sem
þarf að ræða um og skilgreina.
Kynhneigð er einungis eitt af fjöl-
mörgum persónueinkennum ein-
staklingsins.“
Aðgerðir á kynfærum
Læknainngrip miða alla jafna að
því að láta intersex líkama aðlagast
hefðbundnum hugmyndum um
karl- og kvenlíkama. Núverandi inn-
grip lækna byggjast á hugmyndum
um að snemmbærar aðgerðir á
kynfærum ungra barna komi til
með að „draga úr áhyggjum for-
eldra“ og „draga úr fordómum og
tryggja samsömun við rétt kyn“.
Skurðaðgerðirnar leggja í eðli sínu
meiri áherslu á útlit en ekki næmni
og kynheilbrigði.
Aðgerðir á kynfærum
Lýtaaðgerðir á kynfærum barna
eru einnig vafasamar þar sem börn
geta ekki veitt upplýst samþykki.
Mikill félags-
legur þrýstingur
Unglingar og
jafnvel fullorðnir
hafa einnig sagt
frá þrýstingi sem
þeir hafa orðið
fyrir af hendi lækna
og fjölskyldumeð-
lima til að falla
að félagslegum
normum.
Of skelfilegur
veruleiki
Sumir læknar eru enn þá þeirrar
skoðunar að það sé of skelfilegur
hlutur að upplýsa einstaklinga um
að líkami þeirra búi yfir intersex
breytileika.
Andlegir erfiðleikar
Mjög margir intersex einstaklingar
líða fyrir þær líkamlegu og sál-
fræðilegu afleiðingar sem slíkar
aðgerðir geta haft í för með sér
ásamt því að finna fyrir skömm og
afleiðingum leyndarinnar.
Þröngsýnin ræður
Í grunninn eru það hómófóbía,
þröngsýni og gömul hjátrú sem
renna stoðum undir ranga með-
höndlun á inter sex einstaklingum í
dag. *Fengið af vef Intersex Ísland
INTERSEX
BÖRN fæðast
á ári á Íslandi.
AÐGERÐIR hafa
verið framkvæmdar til
kynleiðréttingar á intersex
börnum síðustu tíu ár.
4 Að einhverju leyti frábrugðin því sem almennt er talið skilgreina
kvenkyn eða karlkyn.
Um er að ræða líkamleg frávik á kyn-
færum, frávik frá öðrum líkamlegum
kyneinkennum, frávik í hormóna-
framleiðslu og/eða litningafrávik.
HVAÐ ER INTERSEX?
Riga-yfirlýsingin
Evrópsk intersex samtök komu
saman á fundi í Riga í Lettlandi í
fyrra og settu sér þar fjögur mark-
mið. Meðal þeirra sem komu að
yfirlýsingunni er Intersex Ísland.
Fram að þessu hafa
intersex einstaklingar
um gervalla Evrópu
sætt ómann-
úðlegum og
niðurlægjandi
skurðlækning-
um, hormóna-
meðferðum
og öðrum
meðferðum
án upplýsts
samþykkis.
Þetta er fram-
kvæmt samkvæmt
geðþóttaákvörðunum
lækna án nokkurs konar
lagaramma. Þessar breytingar á
kyneinkennum einstaklinga virða
að vettugi þá staðreynd að kyn er
skali eða samfella. Leiðir þetta af
sér gróf mannréttindabrot, tekur
sjálfræði af einstaklingum til yfir-
ráða yfir eigin líkama og vegur að
mannlegri reisn.
1 Að setja spurningarmerki við þá skilgreiningu að kyn sé
eingöngu karl- og kvenkyn og efla
þá vitneskju að kyn eins og kyn-
gervi sé skali eða samfella.
2 Að tryggja að intersex ein-staklingar hljóti fulla vernd
gegn nokkurs konar mismunun.
Til að fylgja þessu markmiði
eftir leggjum við til að tekin verði
upp löggjöf gegn mismunun á
grundvelli kyneinkenna, án tillits
til ákveðinnar birtingarmyndar
eða samsetningar af þessum
einkennum. Kyneinkenni ná yfir
litninga, kynkirtla og líffæra-
fræðileg sérkenni manneskju.
Kyneinkenni svo sem æxlunarfæri,
uppbyggingu kynfæra, litninga og
hormónastarfsemi, og aukakyn-
einkenni svo sem, en ekki
einvörðungu, vöðvaupp-
byggingu, dreifingu
hárs, brjóstavöxt og/
eða hæð.
3 Að tryggja að allir hags-
munaaðilar sem
hafa ákveðnu
hlutverki að gæta
í velferð intersex
einstaklinga, þar með
talið starfsfólk heil-
brigðisgeirans, foreldrar og
fagfólk innan menntakerfisins
ásamt samfélaginu í heild, fái
mannréttindamiðaða fræðslu um
intersex málefni.
4 Að vinna að því að gera læknis fræðilega og sálfræði-
lega meðferð ólögmæta nema að
upplýst samþykki einstaklingsins
liggi fyrir. Starfsfólk heilbrigðis-
geirans og annað fagfólk skal ekki
framkvæma neina meðferð til að
breyta kyneinkennum sem getur
beðið þar til einstaklingurinn er
fær um að veita upplýst samþykki.
KYN ER SKALI
INTERSEX
„Það helsta sem við erum að
berjast fyrir þessa dagana er að
uppfæra lög um trans málefni
og afsjúkdómavæða trans hug-
takið. Mér hefur borist til eyrna
og þekki það af eigin reynslu að
trans teymið á Landspítalanum
setur ákveðnar kröfur á trans
fólk sem okkur í trans samfé-
laginu hugnast ekki. Þess er kraf-
ist af trans fólki að það lifi í ár í
sínu rétta kyni áður en hormóna-
meðferðin hefst. Þarna kristall-
ast tvíhyggjukerfið – ef þú passar
ekki inn í akkúrat karl- eða konu-
kassa þá áttu einhvern veginn
hvergi heima. Ég fékk til dæmis
mjög skrýtnar viðtökur því ég
mætti ekki í kjól í tíma hjá þeim.
Þetta er eitthvað sem við erum
að vinna í að bæta,“ segir Steina
Dögg Vigfúsdóttir, trans kona
og gjaldkeri Samtakanna ’78 og
Trans Ísland.
Hún segir nálgun trans teym-
isins verða til þess að fólk segi
bara það sem það veit að teymið
vill heyra, til þess að fá áfram-
haldandi meðferð. „Hér er um að
ræða eins konar hliðvörslu sem
mér finnst ekki heilbrigð nálg-
un. Fólk sem mætir á geðdeild
og pantar sér tíma vegna trans
málefna er búið að rogast um
með þessa tilfinningu svo árum
skiptir og ætti ekki að þurfa að
standast próf til þess að sanna
kynvitund sína fyrir annarri
manneskju. Þetta próf missir
líka dálítið marks þegar maður
er gamla kynið í öllum skjölum.
Hvernig á maður að upplifa sig í
sínu rétta kyni þegar það er ekki
samþykkt?“
Hún segir mannanafnanefnd
flækja málin. „Þessi nefnd gerir
körlum ekki kleift að heita kven-
kyns nöfnum.“
Hún segist vilja minnka tví-
hyggjuna og auka frelsið, stíla
inn á fjölbreytileikann innan
trans regnhlífarhugtaksins. „Bið
eftir hormónum þarf að útrýma.“
Steina Dögg segist í sínu ferli
hafa mikið þurft að tala um kyn-
hneigð sína. „Mér finnst kyn-
hneigð mín málinu algjörlega
óviðkomandi. Ég er oft spurð
hvort ég hafi lokið ferlinu. Ferlið
er ekki byrjun eða endir neins. Þá
finnst mér verið að smætta breyt-
inguna niður í kynfæri sem er
ekki málið. Kynvitund hefur lítið
með kynfæri einu sinni að gera.“
Steina segir þó margt hafa
áunnist í baráttunni. „Það er
ágætt að vera trans á Íslandi
miðað við marga aðra staði, en
það er mikil vanþekking. Tals-
mátinn, orðaval sem getur sært.
Fólk bara veit ekki betur. Það er
góð regla, að ef maður er ekki
viss þá má spyrja um fornöfn.
Það er hið eðlilegasta mál.“
Ferlið er ekki byrjun
eða endir neins
Steina Dögg vill afsjúkdómavæða trans hugtakið. Hún segir trans teymið
á Landspítalanum setja kröfur sem trans samfélaginu hugnast ekki.
Kynhneigð er bara
persónueinkenni
Óttar Guðmundsson segir transfólk mæta undrun og vankunnáttu
út í samfélaginu. Hann segir það ekki breytast í einni sjónhendingu.
Transgender er regnhlífarhugtak
Það nær yfir marga hópa sem eiga
það sameiginlegt að þeirra kynvit-
und, kyntjáning eða upplifun er á
skjön við það kyn sem þeim var út-
hlutað við fæðingu. Ekki fer allt trans
fólk í kynleiðréttingarferli. Trans
fólk sem gerir það fer mismunandi
leiðir og undirgengst ekki endilega
kynfæraaðgerð þrátt fyrir að það fari
í hormónameðferð.
Rétt orðanotkun mikilvæg Eitt af
því mikilvægasta er rétt orðanotkun,
en talað er um trans fólk, trans kon-
ur, trans karla og kynleiðréttingu.
Trans konur eru einstaklingar sem
var úthlutað karlkyn við fæðingu en
leiðrétta í kvenkyn og trans karlar
einstaklingar sem fengu kvenkyn
úthlutað við fæðingu en leiðrétta í
karlkyn.
Notum rétt kyn og fornöfn Það
er mikilvægt að tala um transfólk í
réttu kyni og nota þau fornöfn sem
þau nota. Sumt trans fólk kýs að nota
kynlaus fornöfn á borð við „hán“. Ef
það er óljóst hvaða fornafn skal nota,
endilega spurðu viðkomandi.
TRANS
HVAÐ ER TRANS?
AF HVERJU SÆTA
INTERSEX EINSTAKLINGAR
LÆKNAINNGRIPUM?
Þá finnst mér verið að
smætta breytinguna niður
í kynfæri sem er ekki
málið. Kynvitund hefur
lítið með kynfæri einu
sinni að gera.
Steina Dögg Vigfúsdóttir,
gjaldkeri samtakanna 78.
Allir eiga sína sögu,
sína fortíð, sín vandamál
hvort heldur þeir eru
hómó, heteró, bí eða trans.
Óttar Guðmundsson, geðlæknir
og í trans teymi Landspítalans.

2-3
KITTY ANDERSON
ER FORMAÐUR
INTERSEX ÍSLANDS
0
7
-0
8
-2
0
1
5

2
3
:0
5
F
B
1
2
8
s
_
P
1
0
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
1
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
5
A
E
-3
6
8
0
1
5
A
E
-3
5
4
4
1
5
A
E
-3
4
0
8
1
5
A
E
-3
2
C
C
2
8
0
X
4
0
0
8
B

F
B
1
2
8
s
C
M
Y
K