Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Side 40

Lykilhugtök í þessari skilgreiningu eru
skilgreinanleg leið, milli tveggja staða,
farin að jafnaði. Hlutverkið leið sem
þessi skilgreining á við er oftast notað
þar sem tegund er annaðhvort heimild
eða gata/vegur, þ.e. þar sem sýnileg
ummerki um umferð hafa myndast eða
verið gerð af mönnum og gefa til kynna
að leið hafi verið farin reglulega um
nokkurt skeið.
Leið þarf að vera skilgreind sem slík
af einhverjum og þarf þá að vera
heimild um slíkt, munnleg, rituð eða á
korti. Leiðin þarf að liggja milli tveggja
staða og tengja þá. Leið getur varla
talist fornleif nema hún sé farin oftar en
einu sinni; að það hafi verið venjan að
fara tiltekna leið þegar farið var milli
staðanna sem hún tengir hvort sem það
hafi verið oft eða sjaldan, af mörgum
eða fáum. Orðalagið að jafnaði er helst
til loðið en verður látið duga enn um
sinn.
Undantekning frá skilyrðinu um að
leið sé farin að jafnaði eru frásagnir af
leiðum sem söguhetjur forn-
bókmenntanna fóru en þær leiðir hafa ef
til vill ekki allar verið farnar reglulega.
Hefð er fyrir því á Íslandi að skrá sögu-
eða sagnaminjar og geta sumar leiðir
sem getið er í fornsögum flokkast sem
slíkar. Það er ekki til nein algild regla
um það hvaða eða hvernig leiðir í
fornbókmenntum ætti að skrá sem
sagnaminjar. Þær þurfa að hafa eitthvert
aukið gildi og vísun sem margir skilja.
Þetta geta verið leiðir sem eru tengdar
merkingarþrungum og afdrifaríkum
atburðum sagnanna eða tengdar
afrekum. Dæmi um þetta gæti verið
Drangeyjarsund Grettis Ásmundarsonar
eða leiðir sem farnar voru við
liðssöfnuð og herferðir í Sturlungu.
Ekki er ástæða til þess að skrá leiðir í
fornbókmenntum sérstaklega sem
sagnaminjar ef þær voru þekktar og
farnar áfram eftir ritunartíma sagnanna,
jafnvel þó að þær hafi ekki verið farnar
samfellt og þær hafi ef til vill breyst
lítillega vegna landslagsbreytinga eða
annars. Það ætti að vera fullnægjandi að
taka það fram á skráningarblaði
leiðarinnar að hennar sé getið í
tiltekinni sögu. Þar sem leiðir eru í
undantekningartilvikum sagnaminjar
verður ekki reynt að koma þeim fyrir í
skilgreiningu annarra fornra leiða en
litið á þær sem undantekningu frá
henni.
Þær leiðir sem talist geta til fornleifa
eru leiðir sem farnar voru fótgangandi
og ríðandi fyrir tíð bílsins og
mannvirkja tengdum honum. Þessi
mörk geta verið óskýr þar sem fyrstu
bílvegirnir voru oft á lítið breyttum
leiðum sem áfram voru farnar á gamla
mátann eftir komu fyrstu bílanna.
Leiðir þurfa ekki að vera sýnilegar
og þær þurfa ekki að hafa verið farnar
oft til að geta talist til fornleifa. Til þess
að hægt sé að skrá fornar leiðir þarf
samt eitthvað að gefa vísbendingu um
þær. Vísbendingarnar geta verið ýmist á
kortum, í rituðum eða munnlegum
heimildum, sýnilegar slóðir eða mann-
virki á leiðunum. Ef leiðar er getið í
heimildum á þann hátt að legu hennar er
lýst, staðirnir sem hún tengir eru
nefndir eða nafns hennar er getið, er um
__________
40
Fornar leiðir á Íslandi
skilgreinda leið að ræða sem telja ætti
til fornleifa. Ekki er hægt að skrá leið
sem byggir eingöngu á vitnisburði um
stakar samgönguminjar án þess að sjá
hvert leiðin hefur legið, milli hvaða
staða. Minjarnar gefa til kynna að þær
séu hluti af leið en ef ekki er frekar
vitað um legu hennar eða áfangastaði er
ekki hægt að skrá leið sem byggir á
stökum minjum. Á þessari reglu eru
auðvitað undantekningar og það koma
örugglega upp dæmi í skráningu þar
sem t.d. sannfærandi götur finnast og
hægt er að setja fram tilgátu um það á
__________
41
Kristborg Þórsdóttir
Mynd 2. Gata í klapparhrauni í Stakkavík (Fornleifastofnun Íslands, 2008).