Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.01.2015, Blaðsíða 55

inu. Ég hef varið sl. tuttugu árum innan leik-
húsheimsins og auðvitað er ég afurð fortíðar
minnar. Þessi reynsla hefur vitanlega áhrif á
áhugasvið mitt, samskipti mín við annað fólk
og vinnuna mína. Ég er heillaður af mann-
eskjunni og heillast af samskiptum fólks og ég
er sannfærður um að mannleg samskipti séu
sérlega góð leið til að miðla norrænu sam-
starfi.
Leiktextar eru mikilvægur hluti af leikhús-
inu. Þegar ég starfaði hjá DR las ég ógrynni
af handritum og kynntist mörgum leik-
skáldum og rithöfundum á öllum aldri. Í því
starfi mínu öðlaðist ég dýrmæta reynslu í því
að lesa handrit og geta rökstutt hvaða verk
voru valin til framleiðslu og hver ekki. Á sama
tíma jókst virðing mín í garð höfunda mjög
mikið, því rithöfundarstarfið er mjög einmana-
legt starf en á sama tíma spennandi. Hjarta
Norræna hússins er bókasafnið og textar eru
miðlægir í þessu húsi. Mér fyndist spennandi
ef hægt væri að gera meira af því að miðla
textum á margvíslegri hátt. Þetta helst aftur
vel í hendur við íslenska menningu, því hér
eru bæði mjög margir sem skrifa og ennþá
fleiri sem lesa sér til yndis og ánægju. Ég
ímynda mér að bókmenntir í víðum skilningi
gegni eftir sem áður mikilvægu hlutverki í
þessu húsi,“ segir Harder og bendir á að það
styrki einnig Norræna húsið sem bókmennta-
hús að það hýsir skrifstofur barna- og ung-
lingabókmenntaverðlauna sem og bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs, en sú breyting
tók gildi sl. haust. „Ég fagnaði því ákaft þegar
þessi ákvörðun var tekin, því þetta styrkir
tengslin við bókmenntirnar.“
Þú ert menntaður leikari og hefur sjálfur
starfað sem listamaður á milli þess sem þú
hefur tekist á við krefjandi stjórnunarstörf.
Fer þetta vel saman?
„Innra með mér hefur alltaf verið ákveðin
togstreita milli þess að vera skapandi lista-
maður annars vegar og skipuleggjandi hins
vegar. Allt frá unga aldri hefur mér fundist
mikilvægt að taka virkan þátt í samfélaginu
og skipulagningu þess samtímis því sem ég
hef haft gaman af því að setja upp leiksýn-
ingar og spila tónlist,“ segir Harder sem lærði
bæði á þverflautu og saxófón. „Þverflautan
hafði að lokum betur, því mér fannst svo gam-
an að spila kammermúsík. Mér finnst því ekki
leiðinlegt að salur Norræna hússins hentar
sérdeilis vel til flutnings á kammertónlist,“
segir Harder og tekur fram að sig langi til að
nýta salinn betur til tónlistarflutnings.
„Þegar ég kláraði menntaskólann langaði
mig að mennta mig sem leikari, en óttaðist að
vera ekki nógu góður. Mig dreymdi líka um
að ferðast og datt í hug að sniðugt gæti verið
að verða sendiherra því þá gæti maður unnið
við það að ferðast um heiminn í vinnuskyni.
Ég hringdi því í utanríkisráðuneytið og spurði
hvernig maður yrði sendiherra. Sá sem svar-
aði símanum hló góðlátlega að mér og út-
skýrði síðan að flestir sendiherrar væru fyrr-
verandi stjórnmálamenn en aðrir væru
lögfræðimenntaðir,“ segir Harder sem las í
framhaldinu lögfræði í eitt ár áður en hann
sneri sér alfarið að leiklistinni. Þá lá leiðin til
Parísar þar sem hann lærði hjá Philippe Gau-
lier og Monicu Pagneux um árs skeið. „Ég hef
aldrei séð eftir þeirri ákvörðun að helga mig
leiklistinni á sínum tíma. Árið í París var stór-
kostlegur tími því þar fékk ég tækifæri til að
vera í læri ásamt ungu fólki frá öllum heims-
ins hornum. Um tvítugt sótti ég um ýmsa
leiklistarskóla í Englandi og komst inn í
Drama Centre London (DCL) sem á þeim
tíma var draumaskólinn minn. Ég valdi þenn-
an skóla af því að ég hafði heyrt að hann væri
erfiðastur og gerði mestu kröfurnar til nem-
enda sinna, auk þess sem útskrifaðir nemar
skólans plumuðu sig í framhaldinu mjög vel,“
segir Harder og rifjar upp að veran í DCL
hafi verið sér mjög lærdómsrík.
Drullaðu þér til Danmerkur
„Öll nálgunin hjá Philippe Gaulier var mjög
húmanísk og námið einkenndist af leik og
áherslu á góða samvinnu. Þessu var þveröfugt
farið í DCL því þar var sýnin á manneskjuna
nánast fasísk og nemendur barðir áfram af
óttanum við mistök. Við vorum stöðugt minnt
á það að þeim sem stæðu sig ekki nógu vel
yrði vísað úr námi og mistök væru til merkis
um illt innræti nemenda. Við lifðum því í sí-
felldum ótta og daglega mátti sjá grátandi
nemendur sem höfðu fengið að vita þeir væru
ekki nógu góðir. Nemendur þorðu ekki að
ræða ótta sinn og vanlíðan hverjir við aðra.
Við áttum stöðugt að sanna ágæti okkar og að
við værum nógu sterk,“ segir Harder og nefn-
ir tvö atvik sem enn sitji í sér.
„Ég man eftir einum balletttíma þegar
stúlkan við hliðina á mér slasaði sig og féll
æpandi af kvölum í gólfið. Kennarinn hélt
kennslunni áfram og ekkert okkar þorði að
hjálpa henni. Eftir tíu mínútur hjálpuðu tveir
samnemendur henni og voru fyrir vikið
skammaðir heiftarlega af kennaranum sem
var brjálaður yfir því að þeir hefðu truflað
kennsluna. Ég man að ég hugsaði á sínum
tíma að þetta væri brjálæði og að ég gæti
ekki samþykkt svona meðhöndlun á mann-
eskjum. Í annað skipti flaug fugl inn um op-
inn gluggann á kennslustofunni. Fuglinn
flögraði rétt fyrir ofan höfuðin á okkur, en við
sátum öll bein í baki og einblíndum á rektor
skólans sem hélt fyrirlestur um sýn Frie-
drichs Nietzsche á harmleikinn. Ekkert okkar
þorði að horfa á fuglinn. Þetta var fullkomlega
absúrd, því leikhús fjallar um líf og það að
geta brugðist við aðstæðum. Ég gjóaði aug-
unum til fuglsins og velti fyrir mér hvort ég
gæti opnað glugga til að hjálpa honum að
komast út og þá rauk rektor til mín, greip
mig hálstaki og hristi mig ákaft meðan hann
sagði mér að ef ég væri kominn til Englands
til þess eins að skoða fugla skyldi ég bara
drulla mér aftur til Danmerkur,“ segir Har-
der sem sagði skilið við skólann eftir aðeins
eina önn.
Lifði á núðlusúpu
„Rektor skólans vissi um ákvörðun mína og
bauðst til að hjálpa mér að komast í annan
skóla þar sem honum fannst ég hæfileika-
ríkur. Skilyrðið var að ég mátti hvorki segja
samnemendum mínum né kennurum frá því
að ég hygðist hætta. Ég stóð við það þar til
daginn áður en ég átti að hætta, en þá nefndi
ég við bekkjarfélaga minn að daginn eftir
væri síðasti dagur minn og því myndum við
ekki hittast aftur eftir jólafrí. Þegar ég mætti
í skólann daginn eftir yrti enginn á mig og
fólk horfði í gegnum mig. Þetta var eins og að
segja skilið við sértrúarsöfnuð,“ segir Harder
og rifjar upp að það hafi tekið sig langan tíma
að vinna úr þessari lífsreynslu.
„Þetta hvíldi á mér í mörg ár á eftir. En
þetta veitti mér samtímis ótrúlega góða inn-
sýn í hvernig fasisminn virkar. Allir nem-
endur skólans lifðu í von um að líf þeirra yrði
gott ef þeim tækist bara að standa sig og allir
voru tilbúnir til að ganga mjög langt og fórna
miklu til að láta draum sinn rætast. Þörfin og
vonin um að tilheyra sigurliðinu getur gert
það að verkum að maður setur mikilvægari
manngildi til hliðar og er jafnvel tilbúinn að
horfa í gegnum fingur sér með ofbeldi í garð
þeirra sem ekki standast kröfurnar.“
Sem fyrr segir útskrifaðist Harder í fram-
haldinu sem leikari frá LAMDA og vann sem
leikari í tvö ár í Bretlandi. Árið 1993 leik-
stýrði hann sinni fyrstu leiksýningu í Kaup-
mannahöfn en þar var um að ræða Lokaðar
dyr eftir Jean-Paul Sartre sem sett var upp í
leikhúsi sem nefndist Københavneren. „Á
þeim tíma þekkti ég enga leikara í Danmörku
nema Sidse Babett Knudsen [sem lesendur
muna vafalítið eftir úr Höllinni þar sem hún
leikur Birgitte Nyborg] vegna þess að hún
var í leiklistarnámi í París á sama tíma og ég.
Þremur dögum fyrir frumsýningu höfðum við
ekki selt einn einasta miða, því enginn þekkti
okkur. Þá hjólaði ég milli allra dagblaða á
Kaupmannahafnarsvæðinu og bauð gagnrýn-
endum blaðanna á frumsýningu enda lofaði ég
dúndurflottri sýningu. Það komu alls tíu gagn-
rýnendur á sýninguna og við fengum glimr-
andi dóma þannig að allir miðar seldust í
framhaldinu upp. Þetta var ótrúlegt.
Framan af ferlinum lifði ég iðulega á núðlu-
súpu til þess að láta enda ná saman. Á sein-
ustu árum hef ég hins vegar verið mjög hepp-
inn og verið ráðinn til starfa hjá nokkrum af
stærstu menningarstofnunum Danmerkur. Í
þeim stöðum hef ég haft úr meiri fjármunum
að spila, en líka tekist á við mjög mikla
ábyrgð. Ég hef verið ótrúlega heppinn á ferl-
inum og fengið tækifæri til að takast á við
marga ólíka hluti í samvinnu við frábært sam-
starfsfólk,“ segir Harder sem horfir björtum
augum til veru sinnar á Íslandi.
Morgunblaðið/Þórður
* Innra með mér hefuralltaf verið ákveðintogstreita milli þess að
vera skapandi listamaður
annars vegar og skipu-
leggjandi hins vegar.
18.1. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 55