Bókasafnið - 01.09.2009, Qupperneq 16

16
Þórdís T. Þórarinsdóttir
Inngangur
Í greininni er upphaf og þróun hugtaksins upplýsingalæsi
(Information Literacy) skoðað. Fjallað er um gildi upplýsinga-
læsis fyrir félagslega, menningarlega og efnahagslega þróun
samfélagsins og mikilvægi þess að efla það meðal þjóða
heimsins. Staða upplýsingalæsis í helstu viðmiðunarlöndum
Íslands er kynnt svo og staða upplýsingalæsis á Íslandi.
Rakin er þróun og áherslubreytingar í stefnumörkun ríkis-
stjórnarinnar í upplýsingamálum. Komið er inn á hvernig
stefna ríkisstjórnar Íslands endurspeglast í lögum um grunn-
skóla og framhaldsskóla.
Umfjöllun um upplýsingalæsi hér á landi
Fram til þessa hefur ekki eins mikið verið fjallað um upplýsinga-
læsi hér á landi og vert væri og hugtakið er Íslendingum
almennt ekki tamt. Helst er að telja þrjár greinar sem birtar
hafa verið í tímaritinu Bókasafnið og fjalla um upplýsingalæsi
frá mismunandi sjónarhornum. Ingibjörg Sverrisdóttir (2001)
fjallar um þróun hugtaksins upplýsingalæsi og nauðsyn
kunnáttu í upplýsingalæsi á nýrri öld, Astrid Margrét
Magnúsdóttir (2002) ritar um mat á kennslu í upplýsingalæsi á
háskólastigi og þær Ásdís H. Hafstað og Stefanía Arnórsdóttir
(2003) fjalla um upplýsingalæsi og kennarahlutverk bóka-
safnsfræðingsins. Árið 2005 fjallar Guðrún Rósa Þórsteinsdóttir
um upplýsingalæsi og upplýsingaleitarhegðun fjarnema
í erindi á ráðstefnunni Rannsóknir í félagsvísindum 6. Þá
má nefna bók Sveins Ólafssonar Upplýsingaleikni frá árinu
2002 þar sem meðal annars er fjallað um skilgreiningar á
hugtakinu. Meginumfjöllun Sveins er hins vegar helguð
upplýsingaleit en færni í að finna upplýsingar er einmitt einn
af hornsteinum upplýsingalæsis. Einnig má nefna vefina
Netheimildir frá 2003 sem Inga Hrund Gunnarsdóttir, Katrín
Baldursdóttir og Þórdís T. Þórarinsdóttir eru höfundar að
og fjallar um gæðamat upplýsinga á Netinu og Kennsluvef í
upplýsingalæsi sem opnaður var árið 2004 og fimm bókasafns-
og upplýsingafræðingar í framhaldsskólum standa að (Ásdís
H. Hafstað, Bára Stefánsdóttir, Nanna Lind Svavarsdóttir,
Þórdís T. Þórarinsdóttir og Þórunn Snorradóttir). Þar er meðal
annars fjallað um bókasöfn, gagnasöfn, heimildavinnu
og ritgerðasmíð, Netið sem heimild, trúverðugleika
heimilda, höfundarétt og siðfræði sem og upplýsingalæsi.
Menntamálaráðuneytið styrkti gerð þessara vefja.
Í upplýsingastefnu Ríkisstjórnar Íslands og ráðuneyta
kemur hugtakið upplýsingalæsi fyrst fram í stefnu mennta-
málaráðuneytisins (2005) um upplýsingatækni í menntun,
menningu og vísindum 2005-2008 sem sett var fram í ritinu
Áræði með ábyrgð en þar kemur hugtakið fyrir á nokkrum
stöðum. Í Upplýsingar fyrir alla, stefnuriti Upplýsingar – Félags
bókasafns- og upplýsingafræða (2007), segir á bls. 17 að stefna
skuli „að því að bókasöfn á öllum skólastigum, frá grunnskóla
upp í háskóla gegni lykilhlutverki í kennslu upplýsingalæsis“.
Að lokum má nefna að Háskólinn á Akureyri stóð haustið
2004 fyrir alþjóðlegri ráðstefnu um upplýsingalæsi: Creating
Knowledge III.
Mikið hefur hins vegar verið ritað og rætt um hugtakið
upplýsingalæsi í öðrum löndum og um mikilvægi færni í
upplýsingalæsi í nútímasamfélagi en samkvæmt Pragyfir-
lýsingunni um eflingu upplýsingalæsis í samfélaginu frá árinu
2003 ætti upplýsingalæsi „að vera órofa hluti af menntun“.
Hvað er upplýsingalæsi?
Almennt er viðurkennt að hugtakið upplýsingalæsi hafi fyrst
Upplýsingalæsi – Gildi þess í upplýsinga-
og þekkingarþjóðfélaginu
Greinin er byggð á fyrirlestri sem höfundur hélt 24. október 2008 á ráðstefnunni
Þjóðarspegillinn og birtur var í ráðstefnuritinu Rannsóknir í félagsvísindum IX (2008)