Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.04.2015, Qupperneq 45

12.4. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45
ingum. Þau legðu upp laupana og störfin hyrfu. Fé-
lagsleg útgjöld hins opinbera æddu upp um leið og
færri fyrirtæki og almennir greiðendur þyrftu að
standa undir þeim.
Þessar litlu þúfur
Heimsstyrjöldin fyrri er sögð hafa þann upphafs-
punkt að stjórnleysingi myrti ríkisarfa í Austurríki.
Þótt morðið hafi sjálfsagt skipt máli, kom margt
annað til.
Nú eru hafin verkföll í landinu og margt bendir til
að þetta verði ekki þau síðustu. Það er ekki fagn-
aðarefni. En þessa óheillaþróun, sem virðist hafin,
má með vissum hætti rekja til klaufagangs síðustu
ríkisstjórnar og hversu illa og af hve miklum óheil-
indum var unnið úr honum.
Einn af mörgum heilbrigðisráðherrum þeirrar rík-
isstjórnar tók þá óvæntu ákvörðun að hækka laun
forstjóra Landspítalans úr almennu samhengi. Óum-
deilt var að forstjórinn var prýðilega hæfur og verð-
skuldaði myndarlega launahækkun, eins og margir
fleiri á spítalanum og víðar. En þessi hækkun kom
eins og skrattinn úr sauðarleggnum og afsakanir
ráðherrans gátu ekki verið klaufalegri.
Það byrjaði að krauma og svo sjóða á fjölmennum,
viðkvæmum vinnustað. Ríkisstjórn Jóhönnu og
Steingríms, sem virðist hafa einsett sér frá byrjun að
koma aldrei hreint fram nema hún neyddist til þess,
tilkynnti að hún hefði ákveðið að hækka „kvenna-
stéttir“ sérstaklega. Það hefði ekkert með frumhlaup
heilbrigðisráðherrans að gera. Ákvörðunin væri hluti
af jafnréttisboðskap norrænnar velferðarstjórnar.
Það sáu allir í gegnum þetta. Og fræjum óánægju og
ósáttar var sáð.
Líklegt er að læknasamningarnir á dögunum eigi
rót í fyrrgreindum mistökum.
Skýringin á afturvirkni þeirra samninga hlýtur að
tengjast því. Samningarnir, sem gerðir voru haustið
1977 við opinbera starfsmenn, eru alþekkt víti til
varnaðar. Allt þjóðfélagið var sett í uppnám svo ár-
um skipti. Sex árum síðar endaði það í verðbólgu-
brennu. Heil 80% á einu ári.
Ógleymanleg átök
Óhjákvæmilegt var að stíga fast á bremsuna og það
leiddi til uppþota, deilna og maraþonverkfalls árið
1984.
Enginn kom fjárhagslega bættari frá þeim verk-
föllum, en margir sárir.
Þáverandi blaðamenn, Baldur Kristjánsson og Jón
Guðni Kristjánsson, skrifuðu bók um átökin og kom
hún út strax um haustið. Það skín í gegn að bókin
dregur taum þeirra sem blésu til verkfalla og stóðu í
baráttunni.
En það skaðar bókina ekki, því höfundar eru ekki
að látast vera hlutlausir skrásetjendur atburðanna.
Þeir segjast sjálfir hafa þurft að hafa sig alla við til
að ná að koma bókinni út fyrir jól, svo tryggt yrði að
sala hennar stæði undir kostnaði. Það skýrir vænt-
anlega að allt mat skortir á því, hvort verkfallið sem
slíkt skilaði einhverju.
Vonbrigðin mikil
Ljóst er að meginmarkmið verkfallsins, verðtryggð
kjör, náðist ekki fram.
Í byrjun var mikil samstaða meðal opinberra
starfsmanna og verkfallið virtist njóta stuðnings fé-
laganna á almennum markaði. En sá stuðningur var
aðallega í orði og skildi fljótt á milli. Opinberir
starfsmenn vildu kauphækkun og hún skyldi verð-
tryggð, í anda áranna þegar verðbólgan var mæld á
milli 60 og 80%.
Á almenna markaðnum vildu menn ekkert hafa
með þessa kröfu að gera. Þeir þar vildu hins vegar
fara skattalækkunarleið.
Þegar verkfallið var farið að bíta þá fast, sem verið
höfðu í verkfalli á annan mánuð, þá vildu ábyrgari
aðilar fara að semja. En hinir róttækari voru ekki á
því. Þeir trúðu því að ríkisvaldið væri við það að
brotna.Þegar svona var komið fóru viðræður á milli
aðila ekki lengur fram á beinum samningafundum.
Í fyrrnefndri bók segir á bls. 96: „Fólk var orðið
mjög óhresst með að frétta ekkert af gangi mála. Fá-
mennir fundir höfðu verið á neðri hæðinni allan dag-
inn, en hinn almenni samninganefndarmaður vissi
ekkert hvað var að gerast, en var með óvæntum
hætti leiddur í allan sannleika um það. Korter yfir
fjögur um nóttina barst NT nýkomið úr pressunni
upp í Karphús. Og hvílík sprenging. Þar gat að líta í
smáatriðum þann samning er síðar varð. Reiðialda
fór um samninganefnd BSRB. Hvað er að gerast? Af
hverju vitum við ekki neitt? Það var niðurlægjandi
fyrir fulltrúa í samninganefndinni að lesa um það í
dagblaði hvað þeirra menn voru að semja um.“
Ekki þarf að fjölyrða um að þessi miklu átök voru
ekki holl fyrir félagslega samstöðu í BSRB. En höf-
undar fyrrnefndrar bókar velta því einnig fyrir sér,
hvers vegna þetta verkfall dróst svo á langinn.
Þeir töldu sig finna skýringuna í eftirfarandi um-
mælum Steingríms Hermannssonar, þáverandi for-
sætisráðherra: „Þegar svo loksins komst skriður á
viðræður um skattalækkunarleiðina voru menn
komnir í eindaga með BSRB og verkfallið farið að
valda óþolandi vandræðum. VSÍ og ASÍ menn sátu
af sér tækifærin, jafnvel þótt ríkisstjórnin drægi
BSRB samningana á langinn einmitt í þeirra þágu
og í þágu skynsamlegrar niðurstöðu.“
Endurtekið efni?
Þessar tilvitnanir og annar fróðleikur bókarinnar er
gagnleg upprifjun, eins og nú virðist viðra á vinnu-
markaði. En ályktanir, sem draga má af þeim lestri,
um eitrað andrúmsloft í þjóðfélaginu á verkfalls-
tímum, eru flestar fremur dapurlegar. Kjarasamn-
ingar árið 1977, í krafti verkfalla, leiddu til efnahags-
legs öngþveitis um margra ára skeið. Sorglegasta
afleiðingin var, hvernig harðsótt sparifé eldri kyn-
slóðar landsins á þeim tíma ást upp á örfáum árum.
Verkfallið 1984 skilaði verkfallsmönnum ekki fjár-
hagslegum árangri, en illt var lengi á milli manna og
tortryggni vegna þess. Sumir minnast þess þó helst
fyrir það, að í kjölfar þess tókst loks að stíga stór
skref í frjálsræðisátt á ljósvakamarkaði.
Það var svo sem ekki svo lítil breyting.
Morgunblaðið/RAX
* Allir vita að samningaviðræðurum kaup og kjör verða að takalangan tíma og margir árangurs-
lausir fundir þurfa að fara fram.
Annars verður þetta aldrei sannfær-
andi. Um það er enginn ágreiningur
við borðið, sem er þó sérhannað fyrir
deilur.