Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.04.2015, Blaðsíða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.4. 2015
Þ
að er órói í loftinu og er þá ekki átt
við lægðafylkingarnar óendanlegar,
sem sótt hafa landið heim það sem
af er ári. Það liggja launaátök í loft-
inu. Átök eru af margvíslegum toga.
Sum þeirra geta gert sitt gagn. Þau
ná að hrista upp í fólki og fjölmiðlum þykja þau
spennandi fréttaefni. Launaátök eru annars eðlis.
Endalausar fréttir um fundi hjá ríkissáttasemjara
eða fréttir um að fundir séu ekki haldnir hjá ríkis-
sáttasemjara eru þreytulegt fréttaefni og skera sig
þannig úr öðrum átökum, sem miðlar eru sólgnir í.
Þvarg um launaflokka er beinlínis leiðinlegt. „Mér
er verr við launaflokka en stjórnmálaflokka,“ sagði
karlinn, „og þoli ég þá þó illa.“
Lögmál um lotur
Allir vita að samningaviðræður um kaup og kjör
verða að taka langan tíma og margir árangurslausir
fundir þurfa að fara fram. Annars verður þetta aldr-
ei sannfærandi. Um það er enginn ágreiningur við
borðið, sem er þó sérhannað fyrir deilur.
Atvinnurekendur verða að vera vissir um að þeirra
fulltrúar hafi ekki látið toga sig lengra en þurfti fyrr
en eftir langa mæðu og erfiði. Sama gildir um full-
trúa launamanna. Þeir hljóta að sækja á atvinnurek-
endur, frá atvinnulífi eða hinu opinbera, þar til sýnt
er að út úr því liði næst ekki dropi til viðbótar.
Hljómi þetta eins og sviðsetning á sýndarfundum
eða sem leikaraskapur þá er lýsingin ekki sann-
gjörn. Slíkar viðræður þurfa einfaldlega að ná til-
teknum þroska. Aðeins reyndustu samningamenn
kunna að mæla slíkt þroskastig.
Aðilarnir eru mættir til leiks með sínar forsendur í
farteskinu. Þær þarf að viðra og því næst sannreyna
og loks nálgast sameiginlega túlkun svo halda megi
áfram.
Samningagerð er í eðli sínu flókin og margt gerist
á milli samninga og lagfæra þarf galla sem komu í
ljós á liðnu tímabili.
Jafnræði er nú með aðilum
Fyrir fáeinum áratugum var þekkingargrunnur
samninga annar en hann er nú. Þá var staða vinnu-
veitenda fræðilega öflugri en viðsemjendanna enda
höfðu þeir úr meira fé að spila. En báðir aðilar urðu
á þeim tíma að treysta mjög á faglega ráðgjöf frá
stofnunum ríkisins. Tortryggni gætti stundum í garð
slíkra stofnana. Það var skiljanlegt, en oftast
ástæðulaust. Nú eru allir samningsaðilar vel búnir
hvað þennan þátt varðar. Þeir geta lagt sitt mat á
stöðu efnahagslífsins, þolmörk atvinnulífsins og gert
spár um líklega þróun helstu hagstærða næstu árin.
Þeir geta einnig auðveldlega lagt sjálfstætt mat á
greinargerðir Seðlabanka, Hagstofu og eftir atvikum
alþjóðlegra stofnana. Þessi breyting er mikilvæg.
Þáttur, sem áður gat leitt til tortryggni, gerir það
ekki lengur.
Það þýðir þó ekki að þeir aðilar sem eigast við
horfi á tilveruna sömu augum. Áherslurnar eru ólík-
ar og enn verulegt svigrúm til að takast á. Pólitísk
sjónarmið (ekki endilega flokkspólitísk) koma inn í
myndina og forgangsröðun í margvíslegum skilningi.
Þekkt eru dæmi um að öðrum megin við borðið vilji
menn gjarnan fá skilning á að leggja þurfi af úrelt
vinnubrögð svo fram náist hagræðing. Þótt skiln-
ingur sé á því hinum megin borðs vilja þeir þar hafa
hönd í bagga með hvernig ávinningi hagræðingar sé
skipt. Eðlilegt átakaefni það.
Mörgum þáttum kjaramála svipar saman á al-
menna markaðnum og hinum opinbera. En fjarri því
öllum. Gangi launþegar á almenna markaðnum of
hart fram í kröfugerð gagnvart fyrirtækinu sem
greiðir launin standa þeir frammi fyrir því að starfið
kunni að gufa upp. Lífið er ekki eins gagnsætt hjá
hinu opinbera. Áhrif þess að knýja fram „óraunhæf-
ar kröfur“ á þeim bæ eru lengur að koma fram þar,
en gera það að lokum þótt seint sé.
Oft er látið eins og að launamenn hjá hinu op-
inbera og á almennum markaði séu félagslegir ein-
eggja tvíburar í launabaráttunni. Því fer þó fjarri.
Tökum dæmi. Almennt er talið að „stjórnvöld“ séu í
eðli sínu eftirgefanlegri í kjaradeilu en forráðamenn
fyrirtækis. Þeir vita að fyrirtækið getur hæglega
verið undir.
Hið opinbera guggnar undan pressu og samþykkir
kröfur sem eru langt umfram hagvöxt og þar með
umfram þolmörk atvinnulífsins.
Hið opinbera (ríki, sveitarfélög eða opinberar
stofnanir) stendur undir þeim samningum sínum
með skattahækkunum (tal um niðurskurð skilar
litlu).
Stærsti hlutinn af þeim sköttum lendir á fyrir-
tækjum og starfsmönnum þeirra. Upphafsstaða í
kjaraviðræðum á almenna markaðnum er því ekki
björguleg.
Ef launþegahreyfingin á almenna markaðnum, í
réttlátri reiði sinni, beitti afli sínu til fulls í þeim leik
myndu mörg fyrirtæki ekki rísa undir slíkum samn-
Sagan er til,
en auðvelt að
komast hjá því
að læra af henni
Reykjavíkurbréf 10.04.15