Morgunblaðið - 04.05.2015, Blaðsíða 18

FRÉTTASKÝRING
Benedikt Bóas
benedikt@mbl.is
Starfshópur, sem umhverfis-og auðlindaráðherra skip-aði síðasta haust, og hafðiþað hlutverk að móta til-
lögur um hvernig draga megi úr só-
un matvæla, skilaði nýverið skýrslu
til ráðherra.
Þar kemur fram að matarsóun
hafi ekki enn verið skilgreind hér á
landi í lögum eða reglugerðum og
engar áreiðanlegar tölur séu til um
umfang matarsóunar hér á landi.
Reyndar hafi Sorpa kannað innihald
tunnu fyrir blandaðan heimilisúr-
gang við heimili á höfuðborgarsvæð-
inu í nóvember síðastliðnum. Sú
könnun leiddi í ljós að um helmingur
var „lífrænn niðurbrjótanlegur eld-
húsúrgangur“ eða „annar lífrænt
niðurbrjótanlegur úrgangur“.
Á árinu 2014 söfnuðust um 30
þúsund tonn af þessum tveimur úr-
gangsflokkum frá 84 þúsund heim-
ilum á höfuðborgarsvæðinu, eða sem
nemur um 65 kílóum á íbúa. Í Dan-
mörku er talið að hver íbúi hendi 100
kílóum á hverju ári og kosti um 230
milljarða króna.
Snertir mörg svið
Sigrún Magnúsdóttir, um-
hverfis- og auðlindaráðherra, segir
næstu skref að setja saman hóp til
að vinna úr skýrslunni. Hún hafi
fengið hana fyrir viku og sé ánægð
með vinnu hópsins. „Það þýðir lítið
að skrifa skýrslu og gera svo ekkert
með hana. Matarsóun er víðfeðm og
snertir svo mörg svið umhverfisins.
Jarðarbúar eru að eyða vatni og
mold til að búa til matvæli sem svo
þriðjungi af er hent, samkvæmt töl-
um,“ segir Sigrún.
Henni er einnig annt um að
skoða flutningsleiðina til Íslands.
„Skip og önnur farartæki sem flytja
öll þessi matvæli til landsins menga
mikið, það má ekki gleyma því.“
Fyrir um áratug varð mikil vit-
undarvakning um allan heim vegna
matarsóunar. Smátt og smátt hefur
sú vakning borist hingað til lands og
æ fleiri skólar minna börn á að
henda ekki mat að óþörfu. Þannig
var sérstakur umhverfisdagur í
Kelduskóla í Reykjavík í síðustu
viku helgaður matarsóun. Hefur
skólinn náð talsverðum árangri í að
minnka matarsóun.
Í skýrslunni kemur fram að
Matvælastofnun Sameinuðu þjóð-
anna áætlar að þriðjungur matvæla-
framleiðslu eða 1,3 milljarðar tonna
fari til spillis með einum eða öðrum
hætti.
Þar kemur einnig fram að í ljósi
reynslu annarra ríkja heims og
rannsókna verði að gera ráð fyrir að
matarsóun sé ekki minna vandamál
hér á landi en annars staðar.
Gallaðir viðskiptahættir
Þá var sérstaklega rætt um þá
viðskiptahætti sem tíðkast hér á
landi en verslanir hafa skilarétt á
vörum sem þær kaupa af birgjum.
Þeim vörum sem ekki seljast á síð-
asta söludegi er skilað til birgjans og
endurgreiðir hann vöruna og þarf að
farga vörunni í stað þess að vörur
séu seldar á afslætti skömmu fyrir
síðasta neysludag.
Hópurinn fundaði sérstaklega
með fulltrúum frá Samkeppniseft-
irlitinu til að kanna möguleikann á
lausn en samkvæmt lögum mega
birgjar ekki hafa áhrif á endanlegt
söluverð.
Í skýrslu samkeppniseftirlitsins
frá því mars er sérstaklega fjallað
um matarsóun sem leiði til hærra
matvöruverðs. Þar segir að brýnt sé
að taka til skoðunar hvort endur-
skoða þurfi núgildandi samnings-
ákvæði og segir eftirlitið að ákvæðið
sé til þess fallið að draga úr hvata
verslana að koma vörum í sölu.
Vandamál alls staðar
í heiminum – líka hér
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Enginn hvati Verslanir geta skilað vörum til birgjans sem þarf að farga
þeim. Þetta stuðli að hærra vöruverði segir meðal annars í skýrslunni.
18
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. MAÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Baltimorehefur núbæst í hóp
þeirra borga í
Bandaríkjunum,
þar sem kyn-
þáttaóeirðir hafa
blossað upp vegna sam-
skipta lögreglunnar við
blökkumenn. Óeirðirnar nú,
ásamt þeim sem gusu upp í
Ferguson og víðar í fyrra,
eru enn ein birtingarmynd
þess innanmeins, sem hrjáð
hefur Bandaríkin nánast frá
stofnun, þar sem ójöfn staða
kynþáttanna skekkir mjög
ímynd Bandaríkjanna sem
lands jafnra tækifæra fyrir
alla menn.
Óeirðirnar nú og í fyrra
hafa einmitt fært sviðsljósið
yfir á einn anga þess ójafn-
réttis sem bandarískir
blökkumenn finna á eigin
skinni, nefnilega að á þá
halli verulega þegar kemur
að löggæslu. Oft er því sleg-
ið fram sem staðreynd að
fleiri blökkumenn séu í
fangelsi í Bandaríkjunum en
í háskóla þó að það sé ekki
sannleikanum samkvæmt.
Hitt mun þó vera rétt að
hlutfall blökkumanna í fang-
elsum er hærra en annarra
kynþátta og er erfitt að
horfa til annarra þátta en
þeirra samfélagslegu til
þess að útskýra þann mun.
Það hjálpar ekki stöðu
blökkumanna í Baltimore að
borgin hefur um árabil
glímt við mikla fátækt og
mikið atvinnuleysi sem fer
vitaskuld oft saman. Slík
staða getur vel ýtt undir
óánægju um annað og leitt
til árekstra og reiði þegar
tilefni gefst til og þá þarf
ekki endilega mikið svo að
upp úr sjóði. En hver er rót
þessarar fátæktar? Í banda-
ríska dagblaðinu The Wall
Street Journal var þeirri
skoðun velt upp um daginn
að hugsanlega mætti rekja
hina löku stöðu Baltimore
til þess að þar hefðu demó-
kratar verið við völd í nærri
því hálfa öld.
Í rökstuðningi blaðsins
fyrir því var þess getið að
það væri ekki endilega al-
gild regla að borgir sem
hefðu lotið stjórn demó-
krata stæðu lakar en aðrar,
heldur var bent á það að í
Baltimore hefði ákveðnum
kreddum verið fylgt. Þessar
kreddur hefðu á endanum
leitt til þess að borgin, sem
fyrir hálfri öld
var sjötta
stærsta borg
Bandaríkjanna,
næði nú ekki inn
á lista yfir þær
25 fjölmennustu.
Vandinn væri til að
mynda sá að í Baltimore
væri lögum og reglu ekki
haldið uppi en Rudi Giuli-
ani, fyrrverandi borg-
arstjóri í New York, hefði
sýnt fram á mikilvægi þess
að halda vel á löggæslu-
málum.
Í Baltimore væri líka
treyst um of á hið opinbera
með óhóflegri miðstýringu í
skipulagi og bygginga-
framkvæmdum sem hefði
ekki laðað að sér nýja íbúa
og atvinnustarfsemi. Þetta
hefði orðið til þess að at-
vinnuleysi væri tiltölulega
mikið, eða 8,4% í Baltimore
en 5,4% í Maryland-ríki í
heild. Í hverfinu sem
Freddie Gray, maðurinn
sem lést í haldi lögregl-
unnar og varð kveikjan að
óeirðunum, hefði búið, hefði
atvinnuleysi verið 21%.
Þá hefði menntun barna
fengið að sitja á hakanum í
innborginni og þeir sem
gætu flutt í úthverfin gerðu
það, ekki síst í leit að betri
skólum.
Í The Wall Street Journal
er bent á að í Baltimore séu
mörg tækifæri til að byggja
á, svo sem höfnin og eitt
besta sjúkrahús landsins,
Johns Hopkins, þó að ým-
islegt annað vanti sem sé að
finna í sumum af stærstu
borgum landsins. En það að
eitthvað vanti upp á ætti
einmitt að mati blaðsins að
verða borgaryfirvöldum
hvati til að endurskoða
stefnu hárra skatta, mikilla
opinberra útgjalda og
áherslu á velferðarkerfi í
stað atvinnusköpunar.
Eflaust þarf að líta til
fleiri þátta en þeirra, sem
The Wall Street Journal til-
greinir, til þess að skilja til
fullnustu orsakir hinna tíðu
óeirða í Bandaríkjunum, og
án efa eru einhverjir sem
draga skýringar blaðsins í
efa. Engu að síður er það
áhugavert íhugunarefni að
hversu miklu leyti lakari
samfélagsaðstæður ýta und-
ir óánægjuna og að hvaða
leyti sú stefna sem fylgt er
fram í nærumhverfinu getur
haft áhrif þar á.
Tíðar óeirðir vekja
spurningar og sum
svörin kunna
að koma á óvart}
Hvað gerðist
í Baltimore?
S
annleikurinn er sá að ógnvekjandi
stóran hluta af venjulegum degi er
ég hálfviti,“ skrifar breski rithöf-
undurinn Nick Hornby í skáldsögu
sinni Fever Pitch, um þann tíma
sem söguhetjan í bókinni, forfallinn Arsenal-
aðdáandi, eyðir í að hugsa um fótbolta.
Ég ætla að játa hér og nú, að ég er einn af
þessum forföllnu sportidjótum, sem eyða full-
miklum tíma af hverjum degi í að hugsa um ís-
lenskan fótbolta. Íslandsmót karla í knatt-
spyrnu hófst í gær og ég get ekki beðið eftir
því að sjá hvernig vellirnir koma undan vetri,
hverjir verði markahæstir, og síðast en alls
ekki síst hvort KR geti blásið á spárnar og
veitt einhverja samkeppni um titilinn í ár.
Það er kannski erfitt að útskýra það fyrir
fólki sem ekki er með fótboltafíknina hversu
mikil áhrif fótboltinn getur haft, spenninginn þegar mað-
ur finnur lyktina af grasinu á vorin, vonbrigðin þegar illa
gengur og hina fölskvalausu gleði þegar liðið manns nær
að skora á síðustu mínútu til þess að tryggja bikarinn.
Eitt mark getur dimmu í dagsljós breytt, og rautt
spjald veig heillar skálar. Verstu rigningarsumur breyt-
ast í minningunni í bongóblíðu, bara ef Stórveldinu geng-
ur nógu vel. Manstu eftir hjólhestaspyrnunni hjá
Gumma? Fernunni hjá Andra? Ekkert af þessum augna-
blikum átti sér stað í rigningu. Að sama skapi verða dag-
arnir eftir tapleiki nánast að dökkri móðu, sem þarf að
þrauka þar til næsti sigur vinnst. Og það koma alltaf erf-
iðir tapleikir, líkt og nótt fylgir degi.
Það er því kannski ekki nema von að fólk
sem „skilur þetta ekki“ skilji ekki hvers
vegna menn eru að láta ellefu karlmenn á
stuttbuxum úti í bæ hafa svona mikil áhrif á
eigin vellíðan.
Það verður enn firrtara þegar haft er í
huga að meira að segja KR, sigursælasta lið
íslenskrar knattspyrnu, hefur bara unnið
deildina í um það bil 25% þeirra skipta sem
mótið hefur verið spilað. Tæknilega séð má
segja að í þremur af hverjum fjórum skiptum
verði sumarið vonbrigði. Og það er liðið sem
hefur unnið oftast. Hvernig er það þá hjá öll-
um hinum? Öll velgengni er tímabundin, á
endanum verður meistaraliðið of gamalt, og
fornfræg lið falla furðufljótt af stallinum.
En það er kannski málið að það er alltaf
hægt að lifa í voninni, sérstaklega núna á vorin, áður en
búið er að spila leikina og kaldur raunveruleikinn hefur
skotið sigurvissuna í kaf. Titillinn er alltaf okkar í ár,
þangað til það er ekki stærðfræðilegur möguleiki á því
lengur. Og þegar það tekst, er það alltaf jafngaman.
Það er kannski viðeigandi að vísa aftur í Hornby.
„Þannig að vinsamlega sýnið þeim sem lýsa augnabliki
úr íþróttum sem sínu besta á ævinni umburðarlyndi.
Okkur skortir ekki ímyndunarafl, né höfum við lifað
sorglegu og leiðinlegu lífi; það er bara þannig að hið
raunverulega líf er fölara og daufara, og hefur færri
tækifæri fyrir stundir af óvæntri ofsagleði.“
Stefán Gunnar
Sveinsson
Pistill
Lyktin af grasinu
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Í skýrslunni er
tillaga um
átaksverkefni
þar sem farið
er yfir hug-
myndir til að
fræða almenn-
ing um hvernig
megi draga úr
matarsóun.
Sjö hug-
myndir komu upp meðal nefnd-
armanna. Sú fyrsta er að gera
sérstakt lag um matarsóun,
sjónvarpsþátt þar sem frægir
elda úr matarafgöngum heima
hjá fjölskyldum, margnota inn-
kaupapokar með áprentaðri
matarsóunarfræðslu sem myndi
stuðla að minnkun á notkun
plastpoka, plöstuð spjöld með
fræðslu og sú síðasta snýr að
því að pokar verði hannaðir und-
ir afganga á veitingastöðum.
Kostnaður er sagður ein millj-
ón en að öðru leyti fer kostn-
aðurinn eftir útfærslu á hverri
hugmynd.
Lag og sjón-
varpsþáttur
ÞÖRF Á HUGARFARSBREYTINGU
Sigrún
Magnúsdóttir