Morgunblaðið - 09.06.2015, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚNÍ 2015
Karfa Sveinn Orri Helgason og Elvar Bjarki Eggertsson léku sér í körfubolta í Krikaskóla.
Eggert
Alkunna er að nán-
ast allt bankakerfið á
Íslandi féll haustið
2008, bæði bankar og
sparisjóðir. Stóru
bankarnir voru endur-
reistir á grundvelli inn-
lendra lána og inn-
lendra innlána
fyrirrennaranna.
Sparisjóðirnir stóðu
flestir verulega lask-
aðir og margir þeirra voru á end-
anum sameinaðir einhverjum stóru
bankanna, oftar en ekki samkvæmt
ákvörðunum stjórnvalda og eftirlits-
aðila. Markmiðið var að vernda
hagsmuni viðskiptavina sparisjóð-
anna og viðhalda stöðugleika á fjár-
málamarkaði.
Staða AFLs verið
erfið um langt skeið
Staða AFLs hefur verið erfið um
langt skeið. Í skýrslu Rannsóknar-
nefndar Alþingis um sparisjóðina er
greint frá erfiðri stöðu sjóðsins og að
hann hafi verið hætt kominn upp úr
aldamótum. Þurfti Sparisjóður
Mýrasýslu að leggja AFLi til nýtt
stofnfé árið 2001 og svo aftur árið
2003 þegar Sparisjóður Mýrasýslu
tók AFL endanlega yfir. Við yfirtöku
Arion banka á Sparisjóði Mýrasýslu
árið 2009 eignaðist Arion banki um
95% stofnfjár í AFLi sparisjóði, sem
samanstendur af Sparisjóði Siglu-
fjarðar og Sparisjóði Skagafjarðar.
Arion banki hefur ítrekað stutt við
sjóðinn síðan þá til að koma í veg fyr-
ir að starfsemi hans stöðvaðist vegna
ónógs eigin fjár. Þannig
er bankinn eini lang-
tímalánveitandi sjóðs-
ins og hefur auk þess
fellt niður með skil-
yrtum hætti lán sem
sparisjóðnum voru veitt
að upphæð 2,4 millj-
arðar króna. Þetta var
gert þrátt fyrir að að-
koma Arion banka að
sjóðnum væri takmörk-
uð, þar sem bankinn fór
aðeins með 5% at-
kvæðavægi þrátt fyrir
um 95% eignarhlut. Þannig hafði Ar-
ion banki sem aðaleigandi sjóðsins
ekki aðgang að rekstri og efnahag
sjóðsins umfram það sem birtist í
ársreikningum hans. Eðli málsins
samkvæmt skapar slík staða óvissu.
Margt verið reynt til
að eyða óvissu
Í tilraun til að leysa úr stöðunni og
eyða óvissu um framtíð AFLs aug-
lýsti Arion banki þegar á árinu 2011
stofnfjárhluti bankans í AFLi til sölu
og gaf þar með áhugasömum aðilum
kost á að koma að framtíðarrekstri
hans. Aðeins eitt tilboð barst. Það
var háð fjölda fyrirvara og eftir
stuttar samningaviðræður varð ljóst
að ekki yrði af sölu á sparisjóðnum.
Við hjá Arion banka gáfum einnig
stjórnvöldum ítrekað svigrúm til að
koma að málefnum AFLs en sú við-
leitni skilaði engu og vildu stjórnvöld
ekki leggja sjóðnum til fjármagn.
Þar sem ekki var unnt að selja spari-
sjóðinn gerði bankinn í desember
2011 öðrum stofnfjárhöfum tilboð
sem var 75% yfir bókfærðu virði
eiginfjár með það að markmiði að
sameina sjóðinn bankanum. Tilboði
bankans var almennt vel tekið og að
þessum kaupum afstöðnum var hlut-
ur bankans í AFLi kominn yfir 99%.
Aðkoma bankans að sjóðnum var þó
óbreytt og takmörkuð sem fyrr.
Áframhaldandi óvissa var því um
framtíð sjóðsins.
Mun alvarlegri staða
en áður var talið
Samkeppniseftirlitið hefur verið
þeirrar skoðunar að yfirtaka Aron
banka á AFLi hefði samkeppnis-
hamlandi áhrif á svæðinu og því ekki
verið tilbúið að samþykkja samein-
ingu nema að undangengnu söluferli.
Því var nú í vor gerð sátt um að setja
sparisjóðinn í söluferli í annað sinn.
Til að undirbúa söluna fékk bankinn
yfirráð yfir sjóðnum samkvæmt
ákvörðun Samkeppniseftirlitisins 28.
apríl, og skipaði sjóðnum nýja
stjórn. Fengnir voru óháðir mats-
menn til að meta stöðu sjóðsins svo
að unnt væri að útbúa sölugögn og
veita áhugasömum kaupendum að-
gang að nauðsynlegum upplýsingum
úr rekstri sjóðsins. Þegar leið á
vinnu þessara óháðu aðila kom skýrt
í ljós hve alvarleg staða sjóðsins
raunverulega er. Töldu þeir að lána-
safnið væri ofmetið um tæpan millj-
arð króna og við það verður eigið fé
sjóðsins neikvætt. Það var mér
nokkuð áfall þegar ég var upplýstur
um alvarleika málsins af stjórn
sjóðsins. Stjórn AFLs upplýsti þeg-
ar Fjármálaeftirlitið, Seðlabankann
og Samkeppniseftirlitið um slæma
stöðu sjóðsins.
Hætt við söluferli til
að afstýra frekara tjóni
Eftir að hafa farið vandlega yfir
málið var það mat Fjármálaeftirlits-
ins að fjárhagsleg staða sjóðsins
væri það alvarleg að til að afstýra
frekara tjóni væri rétt að falla frá því
söluferli sem farið var í gang. Í kjöl-
farið samþykkti Samkeppniseftir-
litið að falla frá skilyrði um söluferli
á AFLi sparisjóði áður en Arion
banki sameinaði sjóðinn við bank-
ann. Eftirlitið mat forsendur sölu-
ferlisins brostnar þar sem AFL væri
fjármálafyrirtæki á fallandi fæti.
Eigið fé sjóðsins er í dag neikvætt
og þó að endanleg niðurstaða þar
byggi einnig á niðurstöðu dómsmála
myndi úrlausn þeirra ekki breyta því
að staða sjóðsins er mjög alvarleg. Í
þessu sambandi hefur samfélags-
sjóður sparisjóðsins verið nefndur.
Sá sjóður hefur ekkert fjármagn í
dag heldur á að fjármagna hann með
því eigin fé sem er umfram stofnfé
við slit á sjóðnum. Þar sem eigið fé
sjóðsins er í dag neikvætt er ljóst að
samfélagssjóðurinn mun ekki hafa
úr neinu að spila við slit sjóðsins og
möguleg niðurstaða dómsmála
breytir þar engu um. Það er miður
að tilteknir einstaklingar reyni að
villa um fyrir almenningi og við-
skiptavinum sparisjóðsins með
óábyrgum málflutningi hvað þetta
varðar.
Sameining er eini raunhæfi
kosturinn
Væntanleg sameining AFLs og
Arion banka er þannig bein afleiðing
þess að staða AFLs reyndist vera
mun alvarlegri en áður var talið.
Sjóðurinn hefur um árabil verið í
vanda sem ekki hefur verið hægt að
taka á, m.a. sökum þeirrar óvissu
sem að framan var rakin. Hinn
ábyrgi og í raun eini kostur í stöð-
unni að mati okkar hjá Arion banka,
og það mat er stutt af Fjármálaeftir-
litinu, Samkeppniseftirlitinu og
óháðum matsaðilum, er að sameina
sjóðinn Arion banka.
Arion banki stendur
þétt að baki AFLi
Gera má ráð fyrir því að sú vinna
taki um þrjá mánuði og á meðan
verður starfsemi sjóðsins með
óbreyttu sniði. Arion banki mun á
þessu tímabili standa þétt að baki
AFLi sparisjóði og veita honum þá
fyrirgreiðslu sem nauðsynleg er.
Þetta á bæði við um ný útlán sem og
innlán viðskiptavina. Við hjá Arion
banka höfum alltaf litið á starfssvæði
sjóðsins sem mikilvægt svæði og
munum við leggja okkur fram um að
veita öfluga þjónustu í Fjallabyggð,
bæði á Siglufirði og Ólafsfirði sem og
í Skagafirði.
Eftir Höskuld H.
Ólafsson »Hinn ábyrgi og í
raun eini kostur í
stöðunni að mati okkar
hjá Arion banka, og það
mat er stutt af Fjár-
málaeftirlitinu, Sam-
keppniseftirlitinu og
óháðum matsaðilum, er
að sameina sjóðinn
Arion banka.Höskuldur H. Ólafsson
Höfundur er bankastjóri
Arion banka.
AFL sparisjóður – ástæður sameiningar
Samkvæmt lögum um
stjórn fiskveiða og lögum um
fiskveiðar utan fiskveiði-
lögsögu Íslands er öllum
landsmönnum frjálst að
stunda veiðar úr fiskistofn-
um sem ekki sæta takmörk-
unum á leyfilegum heildar-
afla.
Samkvæmt sömu lögum
ber stjórnvöldum að úthluta
afahlutdeild á skip ef veiðar
eru takmarkaðar. Ef um samfellda veiði-
reynslu í skilingi laganna er að ræða bygg-
ir aflahlutdeildin alfarið á veiðireynslu ein-
stakra skipa á viðmiðunartíma
veiðireynslunnar en ella er unnt að taka
tillit til fleiri þátta.
Á þessum grundvelli hafa allir þeir sem
hafa viljað taka fjárhagslega áhættu skap-
að sér og Íslandi rétt til veiða úr fjölda
fiskistofna. Þar má t.d. nefna úthafskarfa,
kolmunna, norsk-íslenska síld, rækju á
Flæmingjagrunni, þorsk í Barentshafi og
nú síðast makríl.
Á undanförnum árum höfum við Íslend-
ingar barist fyrir hlut Íslands í makrílnum
í samingaviðræðum við önnur strandríki.
Þar höfum við notið þess að vera sjálfstæð
þjóð með forræði á sjávarútvegsmálum
okkar. Samningsstaða okkar hefur fyrst
og fremst ráðist af því magni makríls sem
hefur gengið í lögsögu okkar og þeim veið-
um sem íslensk skip hafa stundað. Íslensk
skip veiddu rúm 112 þúsund tonn af mak-
ríl árið 2008 og það magn hefur æ síðan
markað grundvöll krafna okkar um hlut
Íslands í viðræðum við hin strandríkin.
Það hefur síðan ráðist af mati á stærð
makrílstofna á hverjum tíma hvert árleg
aflaheimild okkar hefur verið en á síðasta
ári var hún tæp 148 þúsund tonn. Það er
fleirum ljóst en þeim sem að viðræðum um
skiptingu makrílstofnsins hafa komið að ef
við hefðum veitt minna áður en makríl-
veiðarnar voru takmarkaðar árið 2009 þá
værum við að berjast fyrir minni hlut Ís-
landi til handa.
Nú stendur yfir undirskriftasöfnum
gegn úthlutun á varanlegri aflahlutdeild í
makríl. Reyndar ekki gegn núgildandi lög-
um sem stjórnvöld hafa brotið frá árinu
2009. Því miður voru fyrirsvarsmenn und-
irskriftasöfnunarinnar upp-
teknir við merkilegri hluti en
þá að taka fjárhagslega
áhættu og skapa sér og Ís-
landi hlut í makrílveiðunum
þegar mest á reyndi. Íslenskir
útvegsmenn urðu heldur ekki
varir við þá Jón Steinsson,
Þorkel Helgason, Bolla Héð-
insson eða aðra fyrirsvars-
menn undirskriftasöfnunar-
innar á miðunum þegar þeir
mörkuðu hlut Íslands í út-
hafskarfanum, kolmunnanum,
þorskinum í Barentshafi og fleiri stofnum.
Í mörgum tilfellum með umtalsverðu fjár-
hagslegu tapi í árdaga þeirra veiða.
Nú eru reglulega tekin viðtöl í fjöl-
miðlum við framangreinda fyrirsvarsmenn
undirskriftasöfnunarinnar. Þar lýsa þeir
ástríðu sinni fyrir réttlæti og sanngirni og
því að „þjóðin njóti eðlilegs arðs af þessari
auðlind sinni“ og að „hún verði ekki afhent
fáum útvöldum“ eins og það er gjarnan
orðað. Sérhagsmunir skulu víkja fyrir al-
mannahagsmunum. Engar fréttir hafa
hinsvegar verið fluttar af því hversu lítill
hlutur Íslands væri ef ekki hefði komið til
framtak íslenskra útvegsmanna. Þá hafa
fréttir af þeim brotum íslenskra stjórn-
valda að úthluta ekki aflahlutdeild í makríl
lögum samkvæmt ekki verið fyrirferð-
armiklar.
Það hefði ef til vill farið betur á því að
allir „eigendur auðlindarinnar“ hefðu setið
heima í sófa með forkólfum undir-
skriftasöfnunarinnar og látið fiskistofnana
synda óáreitta. Þá hefðu þeir að minnsta
kosti ekki þurft að eyða dýrmætum tíma
sínum í undirskriftasafnanir og áskoranir
en þess í stað getað lagt öðrum mik-
ilvægum málum til réttsýni sína.
Eftir Friðrik J.
Arngrímsson
» Það hefði ef til vill farið
betur á því að allir „eig-
endur auðlindarinnar“ hefðu
setið heima í sófa með for-
kólfum undirskriftasöfn-
unarinnar og látið fiskistofn-
ana synda óáreitta.
Friðrik J. Arngrímsson
Höfundur er áhugamaður um sjávarútveg.
Makrílsófakommarnir