Dagblaðið Vísir - DV - 27.02.2009, Blaðsíða 20

föstudagur 27. febrúar 200920 Helgarblað
Hamingjan Hjálpi ykkur
þegar við sleppum
Svo er mælt að það „mikilvæga starf“
sem Davíð Oddsson vildi ekki láta
trufla sig frá í Seðlabankanum síð-
ustu mánuði hafi ekki síst falist í að
fara með kvæði.
Ráfa um gangana í Svörtuloftum
eða loka sig inni og þylja forn íslensk
ættjarðarljóð og hetjukvæði. Helst
um hinn einmana garp sem stendur
einn gegn illum fjendum og ofurefli
liðs. Helst eftir Hannes Hafstein.
Meistaranum þakkað
Því Hannes er náttúrlega sá maður
sem Davíð hefur helst mátað sig við
í sögunni. Og ekki bara hann einn,
heldur aðdáendur hans líka, saman-
ber ódauðlegt kvæði Halldórs Blön-
dal í sextugsafmæli Davíðs í janúar í
fyrra þegar Halldór þakkaði meistara
sínum fyrir að hafa skapað skilyrði
fyrir útrás og velsæld og kvað svo:
„Þjóðskörungur
leiddi þjóð sína
ódeigur
inn í árþúsund
nýrra vora,
nýrra vona.
Heill sé þér Davíð
Hannesar jafni.“
Og sé það nú satt – og það full-
yrða óljúgfróðir óspart í mín eyru
– að kvæðalestur hafi verið megin-
iðja Seðlabankastjóra undanfarna
mánuði, þá er næsta víst að þar hef-
ur hljómað oftar en einu sinni kvæði
Hannesar um Skarphéðin í brenn-
unni sem birt er hér á opnunni.
„Hin dauðadæmda hetja“
Því það er nákvæmlega slíkt kvæði
sem höfðar til manna sem heillast af
„hinni dauðadæmdu hetju“. Hrifn-
ing á slíkri hetju er yfirleitt mest á
táningsaldri en sumir vaxa þó aldrei
upp úr aðdáun sinni á þeim ber-
serkjum sem slást fram í andlátið
hugdjarfir, og bugast aldrei og hlæja
þegar þeim er skipað að afhenda
vopn sín: „Komið þá og sækið þau!“
Og hvíla svo í jörð, hjúpaðir gróandi
mold, eins og hinir 300 Spartverjar.
Kvæði Hannesar er ekta Lauga-
skarðsrómantík, að ég segi ekki
Masada-fetis; það endar svona:
„Inni við gaflað
í ösku stendur
Héðinn örendur
með opnum sjónum.
Heyrzt ei hafði
hósti né stunur.“
Að ganga til móts við örlög sín
opnum augum en steinþegjandi og
æðrulaus, það er hin íslenska hetju-
lund sem lesa má um í kvæðum og
sögum frá fyrri tíð, og höfðar enn til
sumra.
Rómantísk hetjudýrkun
Þó er langt síðan bent var á hve inn-
antóm hún er, sú rómantíska hetju-
dýrkun sem kvæði Hannesar var
þrungið af. Það gerði Steinn Steinarr
í ljóði sem hann stefndi beinlínis til
höfuðs kvæði Hannesar og kallaði
því sama nafni. Og það sýnir í einni
svipan hve óraunhæf, já, hallærisleg,
hún er – rómantíkin, aðdáunin á hin-
um dauðadæmda sem bregður sér
hvorki við sár né bana, heldur glottir
við tönn, aleinn örlögum ofurseldur,
og heyrist hvorki frá honum hósti né
stunur.
Því auðvitað er hinn innikróaði
Skarphéðinn hræddur, auðvitað vill
hann sleppa burt, og lifa – auðvitað
vill hann út í sólskinið þar sem hlæj-
andi fólkið hæðist að honum.
Allt annar Skarphéðinn
Kvæði Steins lýsir allt öðrum Skarp-
héðni og ég er ekki viss um að það
hafi oft hljómað í Svörtuloftum síð-
ustu mánuði. Þar hefur líklega seint
verið viðurkennt að máttvana skelf-
ing hafi gripið menn.
Eða útgöngu hafi verið leitað, ár-
angurslaust.
Á hinn bóginn virðist þetta kvæði
Steins geta átt betur við annað fólk
en það sem múraði sig inni í Svörtu-
loftum allt þar til í þessari viku – já,
mér sýnist að sá sem talar í kvæði
Steins geti sem hægast verið íslenska
þjóðin í þrengingum sínum.
Íslenska þjóðin í sínum skuldum,
í sínum brunarústum.
Hvorki hósti né stuna
Og því er iðulega haldið að henni
að hún eigi (ekki síður en sá sem sat
svo lengi á Svörtuloftum) að bregð-
ast við eins og Skarphéðinn Hannes-
ar Hafsteins, glotta kalt við tönn, taka
örlögum sínum, og horfast óhrædd í
augu við eld og dauða – „dauða“ hér
notað í táknrænni merkingu, því
auðvitað er enginn beinlínis að deyja
þótt efnahagskreppa sé skollin á.
Helst megi ekki heyrast frá henni
hósti né stuna.
Áttum að verða ríkasta þjóð í
heimi
En í raun held ég þjóðinni líði frek-
ar eins og hún sé Skarphéðinn Steins
Steinars.
Hrædd, langar að flýja, langar út
í sólskinið. En leiðin er lokuð og úti
fyrir heyrir hún fólk hlæja að örlög-
um hennar: „Hvað sakar það okkur?
Hvað getum við að því gert?“
Sökudólgarnir í hruninu, þeir
sem kveiktu eldana og hafa svo sleg-
ið hring um þjóðina innilokaða í
brennunni og varna henni vegar út í
sólskinið – þeir eru margir. Prívat og
persónulega er ég þeirrar skoðunar
að mesta ábyrgðin liggi hjá íslensk-
um stjórnvöldum, þeim sem reistu
þann loftkastala sem átti að gera
okkur ríkustu þjóð í heimi en brenn-
ur nú grimmilega til ösku.
Helsti sökudólgurinn
Og þar er auðvitað helstur sá söku-
dólgur sem að lyktum leit samt á sig
sem helsta fórnarlambið og fór með
kvæðin í Seðlabankanum, ef það er
þá satt, og brast næstum í grát í Kast-
ljósi yfir því hve hann væri góður
maður og ofsóttur.
En að þessu sinni læt ég útrætt
um hann. Vissulega dettur mér
stundum í hug, þegar menn hamast
gegn útrásarvíkingum vorum, kvóta-
kóngum og auðmönnum og vilja
láta draga þá fyrir dóm og helst fyr-
ir landráð, hvort ekki megi þá eins
rétta yfir þeim stjórnmálamönnum
sem lögðu beinlínis drög að hruninu
með aðgerðum sínum og aðgerða-
leysi. Hvort þeir séu þá ekki eins sek-
ir um landráð.
Leiddir út í handjárnum?
En látum það altso liggja milli hluta
nú.
Mig langar að tala um útrásarvík-
inga, bankamenn og milljarðamær-
inga.
Eins og ég sagði: Menn tala um að
draga þá fyrir dóm.
Og það er auðvitað sjálfsagt, reyn-
ist þeir hafa brotið lög. Ég er ekki
í nokkrum vafa um að þess munu
finnast dæmi, og jafnvel mörg. Og
kannski mun rætast sá óskadraumur
margra að sjá suma þessara manna
leidda til yfirheyrslu í handjárnum.
Höfðað til samvisku auðmanna
En í augnablikinu ætla ég samt ekk-
ert að fullyrða um það.
Ég ætla aftur á móti að höfða til
samvisku íslenskra auðmanna.
Jafnt útrásarvíkinga sem banka-
manna og hvers konar viðhengi-
menna þeirra.
Og alveg sérstaklega vil ég höfða
til samvisku þeirra sem eiga feita
reikninga á furðulegum stöðum eins
og Tortola og Cayman-eyjum og
hvað þær heita þessar eyjar.
Ég ætla að höfða til samvisku
þeirra og segja:
Standið ekki þarna aðgerðalaus
úti í sólskininu. Hvíslið ekki: Látum
hana farast, um íslensku þjóðina.
Því víst sakar það ykkur. Víst getið
þið að því gert.
Húrrahróp Davíðs og forsetans
Eins og fleiri Íslendingar, já, eins og
við flestöll, trúði ég því að íslenska
útrásin og „góðærið“ væru reist á
traustari fótum en síðar kom í ljós.
Ég horfði á Davíð Oddsson hrópa
húrra fyrir Björgólfsfeðgum þegar
þeir eignuðust Landsbankann – til
þess beinlínis að bankinn kæmist í
eigu manna sem væru „að minnsta
kosti í talsambandi við Sjálfstæðis-
flokkinn“, eins og Styrmir Gunnars-
son orðaði það seinna.
Ég horfði á Halldór Ásgrímsson og
Valgerði Sverrisdóttur leggja blessun
sína yfir allt saman.
Ég heyrði viðtalið við Hannes
Hólmstein á Stöð 2 haustið 2007 þar
sem hann lofaði og prísaði útrásina
og bankavöxtinn og þakkaði meist-
ara sínum fyrir að hafa gert þetta
mögulegt.
Fór Davíð með „Skarphéðin í brennunni“
eftir Hannes Hafstein á síðustu dögum
sínum í Svörtuloftum? Á „Skarphéðinn
í brennunni“ eftir Stein Steinarr við ís-
lensku þjóðina? Er hægt að mana íslenska
auðmenn til að koma heim með peningana
sína? Verða þeir framar í húsum hæfir ef
þeir gera það ekki? Illugi Jökulsson skrif-
ar um skáld, Davíð Oddsson, útrásarvík-
inga og aðra auðmenn.