Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2011, Side 13

Fréttir | 13Helgarblað 11.–13. febrúar 2011
ístöðulausu unglingum er boðið gull
og grænir skógar þar til þær geta ekki
sagt nei þótt þær langi til þess.“
Hótað myndbirtingum á netinu
Hann segir það alþekkt að bæði stelp-
ur og strákar veiti kynferðisþjónustu í
skiptum fyrir alls konar efni eða pen-
inga. Guðbjörg þekkir það líka. „Þess-
ar stelpur eru flæktar í net sem þær
komast ekki út úr. Þeim er haldið niðri.
Þeim er hótað og foreldrum þeirra er
hótað. Netið er ógn því þeim er hót-
að að það verði birtar myndir af þeim
á netinu þar sem þær gera alls konar
hluti sem þær eru ekkert ánægðar með
nema þær haldi því áfram.“
Guðbjörg hefur reynt að benda lög-
reglunni á menn sem hún heyrir aft-
ur og aftur nefnda í svona tilfellum.
„Ákveðnir menn í bænum leita bein-
línis uppi fórnarlömb, ungar stelpur
í neyslu og gera þær út, beita þær of-
beldi og selja þær vinum sínum. Ég
þekki stúlkur sem hefur verið haldið
föngnum svo dögum skiptir. Á meðan
er verið að beita þær ofbeldi. Foreldr-
arnir vita ekki hvar þær eru og stelp-
urnar vilja lítið um þetta tala þegar
þær finnast, hvað þá leggja fram kæru.
Þær eru allt of hræddar til þess. Vand-
inn felst í ráðaleysinu. Hvað er til ráða?
Barnavernd er með sólarhrings-
vakt. Það er mjög mikilvægt og mikið
notað en þá komum við aftur að úr-
ræðaleysinu. Ef það er fullt á neyðar-
vistun á Stuðlum þá er ekkert annað í
boði. Sú staða getur því komið upp að
barnaverndarstarfsmaður eða foreldri
er með ungling og allt í báli og brandi
en það er ekkert hægt að gera.
Það eru mjög margir foreldrar sem
þurfa að berjast við kerfið til að fá
þjónustu, úrræði og aðstoð þrátt fyr-
ir að lögin segi okkur að það eigi að
grípa inn í. Ég held að það sé stundum
hreinlega búið að gefast upp á þessum
krökkum.“
Var haldið fanginni í fimm daga
Guðbjörg var að koma af Landspítal-
anum þar sem hún vitjaði nítján ára
stúlku. „Hún er sprautufíkill og fer alla
leið þegar hún er í neyslu. Hún hefur
orðið fyrir miklu ofbeldi. Einu sinni
seldi vinkona hennar hana manni sem
hélt henni fanginni í fimm daga í íbúð
þar sem hann nauðgaði henni aftur
og aftur fyrir fimm slög af amfetamíni.
Vinkona hennar samdi við manninn
vitandi það að hún væri bjargarlaus
og viljalaust verkfæri, fór með hana
til hans og skildi hana þar eftir. Þetta
endaði með því að hún fór næstum
því dáin upp á spítala fyrir tíu dögum.
Svona reynsla gerir það líka að verk-
um að hún ræður varla við það að vera
edrú því sársaukinn er of mikill. Um
leið og það rennur af henni þá fríkar
hún út.
Hún er búin að fara í öll meðferð-
arúrræði á Íslandi en við stöndum
alltaf frammi fyrir úrræðaleysi þeg-
ar meðferðinni lýkur. Hún hefði þurft
að komast í langtímameðferð og end-
urhæfingu. Þau áfangaheimili sem
eru í boði eru mjög blönduð og ung
stúlka sem er að koma úr þessum að-
stæðum á ekki samleið með fullorð-
inni konu með börn. Þær eru ekki á
sama þroskastigi. Þessar ungu stelpur
hafa ekki verkfærin til þess að vinna
úr reynslunni og takast á við afleið-
ingarnar. Þær þurfa því öðruvísi hjálp.
Þær hafa engan grunn og það þarf að
ala þær upp á nýtt.“
Særandi orð
Orðbragðið er oft sjokkerandi fyrir
þá sem ekki tilheyra þessum heimi.
Niðrandi athugasemdir eru látnar falla
og þeim er svarað á sama hátt, en allt
er þetta á léttu nótunum. Guðbjörg
verður oft vitni að þessu og Pétur sér
þetta hjá stelpum sem eru nýkomnar í
meðferð. „Þær tala svona á götunni en
þær tala ekki svona hver við aðra þeg-
ar þær eru komnar til mín. Hér verða
þær aftur að litlum stelpum sem hafa
gaman af því að leika sér og fíflast, fara
á bretti og jafnvel snjóþotu. Það er svo
gaman að sjá þessa breytingu sem
verður á þeim þegar þær eru komnar
út úr þessum heimi.“
Pétur segir þær ekki alltaf með-
vitaðar um það hversu særandi þetta
orðbragð er. „Þeim finnst það bara töff
og flott. Þær láta það ekki í ljós en auð-
vitað er þetta samt alltaf neikvætt og
meiðandi. Kvenfyrirlitningin er hrika-
leg hjá þessum mönnum. Það virðist
vera fullt af einstaklingum sem vaða
uppi og virðast ósnertanlegir.“
Guðbjörg tekur undir það. „Þessi
firring og þetta virðingarleysi er svaka-
legt. Klámvæðingin hefur áhrif, ekki
spurning. Ég er líka með stráka í við-
tölum og það slær mig oft hvað þeir
hafa byrjað ungir að horfa á klám.
Sumir voru ekki nema átta, níu eða tíu
ára þegar þeir fundu klámmynd hjá
mömmu eða pabba og horfðu á hana.
Á netinu finna þeir líka alls konar efni
sem þeir skilja ekki en finnst spenn-
andi. Hugmyndir þeirra um kvenfólk,
kynlíf og samskipti kynjanna koma
úr klámmyndum, það hvernig stelp-
ur eiga að líta út og hvað þær eiga að
gera.“
Viðhorfin hafa breyst
Yfirleitt eru þetta staðnaðir einstak-
lingar, segir Pétur. „Þetta eru menn
sem hafa sjálfir verið í neyslu frá unga
aldri og eru staðnaðir í þroska. Það er
ekki spurning. Þú getur rétt ímyndað
þér það, að fullorðinn einstaklingur
sem hefur áhuga á að hanga með fjór-
tán ára stelpu er orðinn hálf þroska-
heftur af neyslu. En ég þekki engin
dæmi þess að menn sjái eftir þessu
þegar þeir hætta í neyslu eða reyni að
biðjast afsökunar. Þetta er bara ein-
hver siðblinda.“
Viðhorfin eru ekki bara önnur en
þau voru heldur er neyslan líka orð-
in harðari frá því sem áður var. „Þegar
ég byrjaði að vinna á meðferðarheim-
ili í gamla daga voru stelpur sendar
þangað því þær voru farnar að stelast
til að reykja og drekka. Núna snýst allt
um neyslu og jafnvel kornungar stelp-
ur eru farnar að sprauta sig. Áfengi og
sígarettur eru ekki álitin vandamál í
dag. Viðmiðin eru breytt. Ég bíð bara
eftir því að það þyki í lagi að vera í
neyslu en áhyggjumál að sprauta sig.
Við erum farin að kippa allt of seint
í taumana. Svo getur líka verið að
neyslan þróist hraðar því aðgengið að
vímuefnum sé svo gott. Það er skelfi-
legt.“
Guðbjörg tekur undir það. „Við-
horfin eru jákvæðari en þau voru. Oft
eru svokallaðir góðir krakkar, sem
standa sig vel í skóla, eru í íþróttum og
virkir í félagslífi, farnir að reykja gras.
Ég er með fjögur til fimm viðtöl á viku
vegna þess. Að sama skapi þykir ekk-
ert tiltökumál að ungir krakkar drekki
áfengi. Samt er það vitað að áfengi hef-
ur skaðleg áhrif á heila ungra krakka
auk þess sem það er ólöglegt fyrir alla
sem eru yngri en tuttugu ára gamlir.“
Senda stúlkur ekki í AA
Hún segir að það þurfi að vanda mjög
vel til verka varðandi það hver fer í
hvaða úrræði. „Við þurfum að passa
okkur á því að setja börn í rétt úrræði.
Sumir fara of seint inn á stofnun en
aðrir of snemma. Við þyrftum fleiri
úrræði. Af því að úrræðin eru svo fá
eru börn oft sett í úrræði sem hentar
þeim ekki. Við verðum að passa það
því þessi smitáhrif eru þekkt. Ef þú
setur einhvern með hegðunarvanda í
meðferð með fíklum er mjög líklegt að
hann prófi vímuefni. Fólk kemst í tæri
við aðra sem eru lengra komnir. Þar
kynnast stúlkur líka eldri mönnum.
Ungar stúlkur eru rosalega auðveld
bráð manna með misjafnar fyrirætl-
anir. Þegar ég er með unglingsstúlkur
set ég spurningarmerki við það hvort
þær eigi að fara í AA-samtökin því það
eru ekkert allir þar góðir menn. Eins
set ég spurningarmerki við það hvort
ung lingadeildin á Vogi ætti kannski
að vera í sérhúsnæði, þó að SÁÁ sé
að vinna mjög gott starf. Þar er sam-
gangur á milli unglinga og eldra fólks.
Menn sem þær halda að séu rosalega
góðir gæjar, skilningsríkir og jafnvel
sálufélagar þeirra halda áfram að vera
í sambandi við þær þegar þær koma
heim. Þeir skutla þeim út um allt og
kaupa fyrir þær sígarettur og annað.
En það er ekkert ókeypis.“
Pétur hugsar þetta nákvæmlega
eins. Sjálfur sendir hann ungar stúlk-
ur ekki í AA-samtökin. „Alls staðar er
misjafn sauður í mörgu fé. Ég veit að
það er líka gott fólk þarna en stór hluti
af þessum unglingsdrengjum mæt-
ir bara á fundi til að ná sér í stelpur.
Einstaklingar sem hafa verið þekkt-
ir í dópheiminum. En ég vil ekki tala
gegn þessum samtökum. Ég myndi
bara vilja skoða það hvort það væri
hægt að koma upp sérstökum fund-
um fyrir unglingsstúlkur. Eins finnst
mér áhætta að senda þær í blandaða
meðferð eins og á Vog.“
Þurfa faðmlag
Í Foreldrahúsi er boðið upp á eftir-
meðferð fyrir unga krakka og þar hittir
Guðbjörg þessa krakka. Í Foreldrahúsi
er einnig lögð áhersla á að styðja for-
eldrana. „Við hlustum á þá og reynum
að beina þeim í rétta átt og benda þeim
á hvað hægt er að gera. Síðan bjóðum
við þeim að koma hingað og hitta aðra
sem hafa gengið í gegnum þetta. Það
er mjög áhrifaríkt, því það skilur þetta
enginn nema hann hafi verið í þess-
um sporum. Stundum líður þessum
foreldrum þannig að þá langar að taka
barnið og kyrkja það, þeir eru orðnir
svo frústreraðir. Þá þurfa þeir að hafa
stað þar sem þeir geta komið og sagt
frá því án þess að nokkur haldi að þá
langi raunverulega til þess. Foreldrar
þjást líka af skömm og sektarkennd og
ég þekki mörg dæmi um að fólk hafi
einangrast með þessum vanda. Það er
kannski úti að leita að barninu sínu á
næturnar og mætir ósofið í vinnu án
þess að nokkur viti af því. Ég held að
það sé vegna þess viðhorfið er að þetta
sé vandi foreldranna og það sé sjálfs-
kaparvíti að vera fíkill. Sumir mæta
fordómum og skilningsleysi þegar
þeir segja frá þessu. Aðrir sem fá ráð-
leggingar, lausnir og leiðbeiningar frá
fólki sem heldur að það viti hvað á að
gera. Foreldrar þurfa ekki á þessu að
halda. Þeir eru búnir að reyna allt. Þeir
þurfa bara einhvern sem tekur utan
um þá og styður þá.“
„Ungar stúlkur eru
rosalega auðveld
bráð manna með mis-
jafnar fyrirætlanir.
Virka góðir strákar Mennirnir segjast elska þær og bera í þær alls kyns gjafir. Þær
heillast af lífsstílnum en vita ekki hvað þær eru að fara út í. Oft er þeim haldið dópuðum á
meðan verið er að misnota þær og þeim síðan hent út þegar gamanið er búið. SViðSett mynd
SV
ið
Se
t
t
m
y
n
d