Dagblaðið Vísir - DV - 26.08.2011, Blaðsíða 22

22 | Fréttir 24. ágúst 2011 MIðvikudagur
É
g var mjög þunglyndur
í langan tíma. Stundum
lokaði ég mig af svo dög-
um skipti. Jafnvel vikum,
einu sinni lokaði ég mig
af í tvo mánuði,“ segir Hrannar
Jónsson. Hann þjáðist lengi af
miklu þunglyndi en hefur með
góðri hjálp náð að sigrast á
veikindum sínum. „Fólk sagði
við mig að ég væri þunglynd-
ur og ætti að leita mér hjálpar
en ég vildi ekki gera neitt í því.
Systir mín, sem er sálfræði-
menntuð, var að koma með
bækur til mín en ég ýtti þeim
bara frá mér,“ segir hann.
Á þessum tíma vann hann
sem forritari. „Það var vinna
sem hentaði mjög vel. Ég gat
lokað mig af fyrir framan tölv-
una mjög lengi, alveg upp í
sextán, átján, jafnvel tuttugu
og fjóra tíma í senn. Þess á
milli var þetta mjög brösótt.“
Mikil sjálfsgagnrýni og
sjálfsvorkunn
Hann segir þunglyndinu fylgja
óreglulegur lífstíll. „Stundum
sefur maður of lítið, stundum
of mikið. Stundum gleymir
maður líka að borða eða borð-
ar mjög óhollt.“
Hann segist hafa verið fast-
ur í þessum vítahring í mörg ár
og hafi algjörlega einangrað sig
oft og tíðum. „Ég hef stundum
líkt þessu við það að vera fastur
ofan í neðanjarðarlest og mað-
ur sér bara stundum ljós. Það
er eins og að vera alltaf með
þrumuský yfir sér.“
Sjálfsgagnrýnin var mikil
hjá honum. „Þessu fylgir mikil
sjálfsvorkunn og gífurlega mik-
il sjálfsgagnrýni. Þeir sem þjást
af þessu halda yfirleitt að þeir
séu einir um þetta vandamál.
Maður gagnrýnir sjálfan sig
mikið og finnst maður vera al-
gjörlega vonlaus. Margir íhuga
að svipta sig lífi en ekki endi-
lega af því að þeir vilji deyja
heldur vegna þess að þeir sjá
enga leið út úr þessu, að hætta
að líða svona,“ segir Hrann-
ar sem vill meina að allir geti
veikst af geðsjúkdómum.
„Stundum er þetta líffræði-
legt en þetta getur líka orsak-
ast af einhverju sem fólk lend-
ir í. Fólk getur lent í ýmsum
áföllum og seinna komið upp
einhver geðröskun. Kannski
mörgum árum seinna.“
Hans eigin fordómar stóðu
í vegi fyrir bata
Fordómar héldu honum frá því
að leita sér hjálpar við vanda-
málinu. Aðallega hans eigin
fordómar. „Ég var haldin mikl-
um fordómum sjálfur. For-
dómar eru slæmir en fordómar
gagnvart sjálfum sér eru verst-
ir. Það liðu mörg ár áður en ég
sættist við þetta.“
Fyrsta skrefið, og jafnvel
það mikilvægasta, segir hann
vera að viðurkenna vanda-
málið. „Það þarf að koma út
úr skápnum með vandamálið.
Stíga fram.“
Það gerði hann eftir mörg ár
í myrkri. Hann sótti sér loks að-
stoð hjá geðlækni. „Fyrst fór ég
á lyf og var á þeim í átta mán-
uði. Þau hjálpuðu mér fyrst en
svo fann ég að þau voru ekki
að virka eins vel. Þá ákvað ég
að ég þyrfti einhverja frekari
aðstoð.“
Skipir máli að hitta fólk
með sömu sögu
Þá rakst hann á samtökin Hug-
arafl. „Ég sá greinar frá fólkinu
sem hefur verið hér og sá að
þarna var fólk sem hafði verið
að ganga í gegnum það sama
og ég og ég kunni vel að meta
þeirra nálgun á hlutina. Það
er svo mikilvægur þáttur í bat-
anum að hitta fólk sem hefur
verið að ganga í gegnum það
sama og maður sjálfur. Það
skiptir miklu máli. Hér hitti ég
fólk sem hafði sömu sögu að
segja og það hjálpaði mér.“
Síðan hefur hann unnið í
samtökunum og segir það gefa
sér mikið að hjálpa öðrum.
„Hingað kemur inn fólk sem er
í sömu stöðu og ég var í og þá
get ég hjálpað því. Alkóhólistar
byrjuðu fyrst með þessa aðferð
að hjálpa öðrum en það hefur
reynst mörgum vel.“
Lyf ekki töfralausn
Hugarafl vinnur út frá þeirri
hugmynd að þunglyndi og
aðrar geðraskanir séu ekki
endanlegur dómur heldur sé
hægt að vinna bug á þeim.
Lögð er áhersla á breytta lifn-
aðarhætti og að unnið sé í
vandamálinu. Hrannar segir
lífsstílsbreytingar skipta miklu
máli og að lyf séu ekki töfra-
lausn. „Lyf eru ekki góð við
öllu. Það er auðvitað skortur
á ákveðnum boðefnum sem
eru talin valda ýmsum geð-
röskunum en það er ekkert
mikið vitað um það svosem.“
Hann segir lyf oft vera ofnot-
uð. „Líkaminn byggir alltaf
upp ákveðið þol og þú þarft
meiri lyf. Þetta er oft spurning
um að breyta til í lífinu. Byrja
að hreyfa sig og efla og taka
virkan þátt í lífinu.“
Allir geta læknast
n Hrannar hafði glímt við mikið þunglyndi en sigraðist á veikindunum
Sá bara myrkur Hann upplifði sig vonlausan og líkir lífinu í þunglyndi við
það að vera alltaf í neðanjarðarlest.
Árið 2010 seldust rúmir 38 þúsund
skilgreindir dagskammtar af tauga- og
geðlyfjum eða 332 skilgreindir dag-
skammtar á hverja þúsund íbúa á dag,“
upplýsir Mímir Arnórsson, lyfjafræð-
ingur hjá Lyfjastofnun, um tauga- og
geðlyfjanotkun Íslendinga.
„Notkun tauga- og geðlyfja er mikil
á Íslandi og er notkun kvíðastillandi
lyfja og svefnlyfja sem heyra undir
þau sérstaklega áberandi. Tauga- og
geðlyf eru mest seldu lyfin á Íslandi á
eftir hjartalyfjum,“ segir Mímir og vísar
í samantekt Lyfjastofnunar.
Sé notkun kvíða- og svefnlyfja
borin saman við notkun í Danmörku
kemur í ljós að hún er tvöfalt meiri hér
á landi og í örum vexti meðan dregur
úr notkuninni í Danmörku. Notkun
Íslendinga á þessum lyfjum er mest á
öllum Norðurlöndunum, hún er til að
mynda um 30 prósentum meiri en í
Finnlandi svo dæmi séu nefnd.
En hver er skýringin?
„Þetta virðist vera lenska hjá okkur og
hefur verið árum saman,“ segir Mímir.
Hann segist sjálfur hafa reynslu af
því hversu mikil og rótgróin hefð er
fyrir ávísun þessara lyfja. „Ég þurfti að
liggja inni á sjúkrastofnun fyrir ári. Þá
var það jafnsjálfsagt að bjóða mér upp
á svefnlyf og mjólk og sykur í kaffið.“
Mikil notkun kvíða- og svefnlyfja
Íslendingar nota tvöfalt meira af kvíðastillandi lyfjum en Danir og 30% meira en Finnar svo dæmi séu nefnd:
upplifði jafnvel sjálfsmorðs-
hugleiðingar. Í dag langar mig
álíka mikið að fá mér í glas og
að lenda í bílslysi.“
Gisti í fangaklefa
Gunnar segir að rétt eins og
þunglyndissjúklingar sjái ekki
lífið í réttu ljósi og treysti sér
því ekki til eins eða neins sé
einstaklingur í maníu and-
stæðan. „Í maníu ferðu langt
fram úr þér. Eitt skipti fór ég
til Englands þar sem ég var
búin að telja mér trú um að
ég væri búinn að fá grænt ljós
á að gerast stærðfræðikennari
hjá einhverju einkakennslu-
fyrirtæki,“ segir hann og bæt-
ir við að hann muni eftir öll-
um augnablikum maníunnar
eftir á. „Þessu getur fylgt mikil
sektarkennd og skömmustu-
tilfinning, mér finnst eins og
að ég hefði átt að vita að þetta
væri ekki rétt. Þegar maður
upplifir sig á 14. hæð en kemst
svo að því að maður er á jarð-
hæð verður fallið ansi hátt,“
segir hann og bætir við að það
sé erfitt að gera sér grein fyrir
hvenær dómgreindin sé kom-
in til baka eftir svona rússí-
bana. „Því fylgir mikið óöryggi.
Maður veit ekki hvort maður
hafi dómgreind til að sjá um
daglega hluti eins og fjármál
og mannleg samskipti,“ segir
hann en bætir við að sem bet-
ur fer eigi hann skilningsríka
eiginkonu. „Ég bið hana um
að láta mig vita þegar hegðun
mín er orðin einkennileg því
sá sem hefur ekki fulla dóm-
greind uppgötvar það venju-
lega síðastur og vissulega hafa
veikindin áhrif á fjölskyldulíf-
ið. Ég hef fengið ofsakvíðakast
og grátbeðið um að vera lagð-
ur inn á spítala þar sem sárs-
aukinn var svo yfirþyrmandi að
ég óttaðist að líðan mín myndi
bitna á börnunum. Í fyrra skipt-
ið fékk ég að leggjast inn en í
hitt skiptið var mér boðið að
leggjast inn í fangelsi. Sem ég
þáði,“ segir hann og bætir við
að það sé furðulegt að á með-
an fótbrotinn einstaklingur fái
þjónustu strax þurfi sá sem sé
í taugaáfalli oft að bíða. „Ef ég
beinbrotna er ræstur út lækn-
ir en ef það er eitthvað andlegt
að mér og það gerist á óhent-
ugum tíma þá eru einu úrræð-
in sprauta með róandi lyfi og
gisting í fangelsi. Það er nátt-
úrulega til háborinnar skamm-
ar,“ segir hann og það er ljóst að
honum er mikið niðri fyrir.
Allir geta misst
geðheilsuna
Gunnar fékk styrk í fyrra frá
styrktarsjóðnum Þú getur!
en sjóðurinn heldur tónleika
þann 27. ágúst í Hörpunni.
Hann segir styrkinn hafa haft
afar jákvæðar afleiðingar fyrir
sig. „Þarna hafði sjálfstraust-
ið eflst það vel að ég stofnaði
rekstur um námsaðstoð ásamt
því að vera í endurhæfingu í
skólanum. Þegar prófin nálg-
uðust fann ég hvernig kvíð-
inn helltist yfir. Ég vildi vera
trúr mínum viðskiptavin-
um og þessi styrkur varð þess
valdandi að ég gat leitað mér
aðstoðar annarra stærðfræð-
inga. Þannig gat ég klárað önn-
ina án þess að fara yfir um af
kvíða og án þess að það bitn-
aði á viðskiptavinum mínum,“
segir Gunnar sem telur fram-
tíðina bjarta. „Tímabilin sem
ég er andlega heill eru alltaf að
lengjast og þar af leiðandi lít
ég framtíðina björtum augum.
Hins vegar verð ég að taka til-
lit til þess að sagan gefur ekki
tilefni til bjartsýni,“ segir hann
en bætir við að hann megi
ekki dvelja of lengi við fortíð-
ina. „Þetta er allt á réttri leið og
ég óttast ekki lengur að verða
geðveikur því ef það gerist er
það bara tímabundið ástand.
Reynslan sýnir mér líka að ég
kem alltaf sterkari út á end-
anum. Einnig hef ég reynt að
bera kennsl á allar ranghug-
myndir í fæðingu en það lærði
ég í hugrænni atferlismeðferð.
Það sem hefur aðallega hjálp-
að mér er að velja jákvæðu og
fallegu  hliðarnar á teningn-
um. Ég heyrði eitt sinn dæmi-
sögu af indjána sem sagði að í
hverri mannssál væri stöðugt
stríð milli tveggja úlfa. Annar
væri duglegur, jákvæður, hjálp-
legur og fullur af fyrirgefningu
og fleiri jákvæðum kostum en
hinn væri latur, fullur af ótta,
óheiðarleika og öllu því sem
samsvarar hinu illa í heim-
inum. Þegar indjáninn var
spurður hvor úlfurinn hefði yf-
irhöndina var svarið einfalt: Sá
sem þú gefur að éta. Þetta hef
ég haft að leiðarljósi. Ég lít ekki
lengur á geðveikina sem sorg-
arsögu heldur merkilegan fjár-
sjóð sem hefur kennt mér hvað
skiptir máli í lífinu og gert mig
sterkari. Það eru nefnilega ekki
alltaf aðstæðurnar sem móta
tilfinningarnar heldur  hugar-
farið. Ég hefði aldrei trúað því
að ég yrði á þessum stað þeg-
ar svartnættið blasti við mér
1994 og það sem hefur komið
mér mest á óvart er að það geta
allir misst geðheilsuna, meira
að segja læknar! Það hafa allir
geð og þar af leiðandi geta allir
misst geðheilsuna. Ég neita að
trúa því að lífið sé táradalur og
því geta allir lifað góðu lífi ef
þeir reyna að halda í vonina og
rétta hugarfarið.“
„Ég hef fengið
ofsa kvíðakast
og grátbeðið um
að vera lagður inn
á spítala þar sem
sársaukinn var svo
yfirþyrmandi að ég
óttaðist að líðan mín
myndi bitna á börn-
unum. Í fyrra skiptið
fékk ég að leggjast
inn en í hitt skipt-
ið var mér boðið að
leggjast inn í fangelsi.
Sem ég þáði.
Notkun tauga- og geðlyfja
árin 1995–2010 á Íslandi
Magn lyfjaneyslu er mælt í fjölda DDD (Defined Daily Dose) þ.e. skilgreindra dagskammta lyfja á 1.000
íbúa á dag.
Heimild: Lyfjastofnun.
1995 1996 1997 1998 1999 200 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
163,7
176,5
191,7
206,7
220,2
238,4
249,2
263,0
272,7
284,3
298,0
298,0
311,3
313,8
319,3
331,6