Fréttatíminn - 16.10.2015, Qupperneq 38

w w w.forlagid. i s | Bókabúð Forlags in s | F i sk i s lóð 39
53 ævintýri Grimmsbræðra í líflegri
endursögn Philps Pullman og frábærri
þýðingu Silju Aðalsteinsdóttur.
SíGild SAGnA liSt
Einu sinni var ...
M
amúska – Sagan
um mína pólsku
ömmu er óvenju-
leg ævisaga þar
sem Halldór
Guðmundsson rekur sögu hinnar
pólsku Marianne Kowalew sem
hann kynntist í Frankfurt þegar
hún var rúmlega sjötug en hann
tæplega þrítugur. Upphaflega skrif-
aði hann bók um hana á þýsku og
hún kom út í Þýskalandi árið 2010,
en þá var Mamúska enn á lífi. Ís-
lenska gerðin er mun fyllri og snýst
ekki síst um þeirra samband, bæði
sem höfundar og viðfangsefnis og
náinna vina. En hvernig varð sá vin-
skapur til? Hvað dró þennan unga
mann frá Íslandi að þessari öldruðu
konu sem svo sannarlega ekki var
allra?
„Þetta byrjaði allt
einhvern tíma þegar
við vorum á bókamess-
unni í Frankfurt og
einhver benti okkur á
að við yrðum að borða á
Scarlet Pimpernel, sem
þá var einn af þessum
heimulega þekktu
stöðum. Ég hringi
til að panta borð og í
símann svarar skræk
rödd sem segir þegar
ég spyr hvort hún eigi
laust borð: „Fyrir mann
með þína rödd, hvenær sem er.“
Mér fannst þetta skrítið svar og
lofa góðu en við mættum og það
var dálítið eins og að ganga inn í
annan heim. Bókasýningar eru
yndislegar, en þær eru líka bara
vörusýningar, fólk er að kynna sína
vöru og selja sig. Allt í einu vorum
við komnir úr því umhverfi niður
í einhvern kjallara þar sem allt
var vaðandi í þungum teppum og
helgimyndum og svo kom þessi að-
sópsmikla kona með vefjarhött sem
skipaði okkur að setjast og byrjaði
að hrúga brauði og vodka á borðið
fyrir framan okkur. Það var enginn
matseðill, Mamúska stjórnaði öllu
sem þarna fór fram og tók algjör-
lega yfir sviðið. Við nutum þess
fram í fingurgóma og heimsóknir
á Scarlet Pimpernel urðu upp úr
þessu fastur liður í heimsóknum
okkar á bókamessuna.“
Ómótstæðilegt söguefni
Árin liðu og vináttan þróaðist og
þar kom að Mamúska fór að krefj-
ast þess að Halldór heimsækti sig
prívat þegar hann var í Frankfurt.
Þá bauð hún í mat í íbúð sinni á
efri hæð veitingahússins og sam-
kvæmin þar voru ekki síður fjörug
en þau á neðri hæðinni. Meðal
þess sem Halldóri er minnistætt úr
þeim samkvæmum eru slavneskir
söngvar sem ollu því að hann fór að
velta fyrir sér fortíð Mamúsku.
„Gátan er; hvaðan kemur
þessi heimur? Frankfurt er mjög
jarðbundin, þetta er peninga-
borgin í Þýskalandi, þar er enginn
súbkúltúr sem tekur því að tala
um og maður skilur ekki hvaðan
þessi heimur sem við kynntumst á
Scarlet Pimpernel er sprottinn. Ma-
múska sjálf var önnur ráðgáta og
þegar maður fór að kynnast henni
betur sá maður að hún tilheyrði
a.m.k. tveimur heimum. Hún hafði
búið í Vilnius á millistríðsárunum
þar sem ríkti nokkurs konar fyrir
hruns ástand, eins og við þekkjum
það hér heima, efri stéttirnar lifðu
hátt, skruppu í helgarferðir til
Mónakó til að djamma og keyrðu
um á sportbílum. Inn í þennan heim
kemst Mamúska með því að krækja
í krónprins verksmiðjunnar sem
hún vann hjá en skömmu síðar er
þetta hrunið og þau eru blásnauðir
flóttamenn frá stríðshrjáðu landi.“
Saga Mamúsku var þó enn
skrautlegri en það, hún var fædd í
rússneska keisaradæminu og ólst
upp sem bláfátæk bóndadóttir í litlu
þorpi og strauk að heiman sautján
ára gömul til að freista gæfunnar
í Vilníus. Þar vann hún fyrst sem
þjónustustúlka hjá greifa, en síðar
sem verksmiðjustúlka í verksmiðju
fyrrnefnds krónprins. Leiðin að
hjarta hans var ekki greið, hann
var í tygjum við ungfrú Evrópu, en
Mamúska hafði sigur og þau urðu
ástfangin þrátt fyrir andstöðu fjöl-
skyldu hans. Eftir að þau eru komin
til Frankfurt tókst honum að koma
undir sig fótunum og efnast aftur
en nokkrum mánuðum eftir að
sonur þeirra fæðist deyr eiginmað-
urinn úr lungnabólgu og Mamúska
þarf að byrja á botninum einu sinni
enn. Halldór segir þetta söguefni
einfaldlega hafa verið of gott til að
standast það.
„Ég er alinn upp í Þýskalandi
og hef alltaf haft brennandi áhuga
á sögu Mið-Evrópu og öllum
þeim hræringum sem þar urðu á
síðustu öld. Saga Mamúsku er að
mörgu leyti dæmigerð fyrir þær og
þegar ofan á bættist þessi svaka-
lega sterki persónuleiki þá varð
ekki aftur snúið, ég fékk leyfi hjá
Mamúsku til að skrifa
sögu hennar og fór að
grúska í gömlum skjölum
í kjallara sonar hennar.
Svo langaði mig reyndar
líka til að skrifa esseyju
um ómöguleika þess að
skrifa ævisögu yfirleitt.
Mamúska vildi alfarið
ráða því hvaða mynd
birtist af henni í bókinni
og brást hin versta við
þegar ég fór að grúska
og spyrjast fyrir um hana
annars staðar. Þannig
erum við bara, við búum
okkur til sögu um okkur sjálf sem
við getum lifað með og viljum hafa
fyrir sanna. Mér fannst hrífandi
að skrifa um konu sem átti svona
merkilega ævi og lýsa því hvernig
það er að nálgast hana. Hún var að
verða hundrað ára og í aðra röndina
alveg skítsama hvað fólki fannst
um hana en samt vildi hún ráða því
hvaða sögu það fengi að lesa.“
Eins og suðrænt ástarsamband
Þrátt fyrir að saga Mamúsku sé
sterk og ótrúleg og teymi lesand-
ann með sér, þá er það þó samband
hins íslenska skrásetjara og þessa
pólska náttúruafls sem hrífur mann
mest við lestur bókarinnar. Þau eru
eins ólík og dagur og nótt og Hall-
dór veit aldrei hverju hann á von á
þegar hann heimsækir hana. Tóku
þessu samskipti ekki á á köflum?
„Jú, jú, en það er auðvitað það
sem þetta er um. Allir ævisagnarit-
arar þurfa að skapa tvær persónur;
persónuna sem þú ert að skrifa
um – það getur enginn sagt frá
Mamúska verður alltaf með mér
Mamúska – Sagan um mína pólsku ömmu eftir Halldór Guðmundsson er ein eftirtektarverð-
asta bókin í flóðinu í ár. Þar rekur Halldór sögu pólskrar konu sem hann kynntist á bókamessu
í Frankfurt og hafði djúpstæð áhrif á hann, enda bæði saga konunnar og persónuleiki ómót-
stæðilegt að hans sögn.
Halldór Guðmundsson segir Mamúsku alltaf vera með sér. Ljósmynd/Hari
Halldór og Mamúska á góðri stundu.
38 viðtal Helgin 16.-18. október 2015