Dagblaðið Vísir - DV - 02.08.2013, Síða 54

38 Menning 2.–6. ágúst 2013 Helgarblað
Djúpið sett upp í Hörpu
n Verðlaunaleikrit Jóns Atla Jónassonar sýnt á ensku
U
m þessar mundir er leik­
sýningin Djúpið eftir Jón
Atla Jónasson sýnd í Hörpu
á ensku. Einleikurinn hef­
ur hlotið mikið lof undanfarin ár á
Íslandi, Danmörku og Þýskalandi
auk þess sem hann vann Grímuna
sem útvarpsverk ársins og Nor­
rænu útvarpsleikhúsverðlaunin
árið 2011 sem besta útvarpsleik­
ritið á Norðurlöndunum í flutn­
ingi Útvarpsleikhússins á RÚV.
Sýningin er nú sýnd í Hörpu í
flutningi Stefáns Halls Stefáns­
sonar á ensku en það var Ingvar E.
Sigurðsson sem lék sjómanninn
þegar verkið var sett upp í Borgar­
leikhúsinu fyrir nokkrum árum í
leikstjórn Jóns Atla.
Leikritið er með þekktari verk­
um Jóns Atla. Sýningin fékk frá­
bæra dóma þegar hún var sett
upp í Glasgow með Liam Brennan
í aðal hlutverki og var samnefnd
kvikmynd Baltasars Kormáks
byggð á leikritinu en þar lék Ólaf­
ur Darri Ólafsson aðalhlutverkið.
Í Hörpu verður leikritið sýnt á
ensku og er ætlað ferðamönnum
sem vilja kynna sér íslenska leik­
list. Verkið verður sýnt til ágúst­
loka. n
simonb@dv.is
B
ókin Af jörðu: Íslensk torfhús
eftir Hjörleif Stefánsson arki­
tekt er glæsileg bók í stóru
broti með fallegum myndum
af torfbæjum sem eru prent­
aðar á gæðalegan og þykkan pappír.
Ég fékk bókina til aflestrar og fannst
strax ánægjulegt að handleika hana
– lyktin af henni var meira að segja
góð. Bókin er mikil að vexti, rúmar
300 síður, og þung – 2,3 kíló. Bókaút­
gáfan Crymogea gefur bókina út og,
líkt og gildir um flestar bækur sem frá
þeirri útgáfu koma, er hún fallegur
prentgripur – Crymogea kastar ekki
til höndunum. Gaman er að fletta í
bókinni.
Skömmin
Um er að ræða veglegustu bók sem
gefin hefur verið út sérstaklega um
íslenska torfbæjararfinn og hlýtur
útgáfa bókarinnar því að teljast tíð­
indi. Fyrir útkomu bókarinnar – og
kannski raunar eftir hana líka – hef­
ur stórvirki Harðar Ágústssonar um
íslenska byggingararfleifð verið ein
besta heimildin um torfbæjararf­
inn sem til hefur verið. Miðað við
hversu torfbæjararfurinn er stór hluti
af sögu þjóðarinnar allt fram á tutt­
ugustu öld er í raun skrítið að ekki
hafi verið skrifað meira um þennan
arf. Hjörleifur tæpir á því bók sinni af
hverju þessi þögn kunni að stafa: Ís­
lendingar skömmuðust sín fyrir torf­
bæina og var þessi skömm líklega
ein af ástæðunum fyrir því af hverju
Íslendingar afneituðu torfbæjararf­
inum lungann úr 20. öld – hann var
talinn til vitnis um lágt menningará­
stand þjóðarinnar og tilheyra minn­
ingu miðaldasamfélagsins.
Sýnin breytist
Sýn lesandans á bók Hjörleifs hlýt­
ur þó að breytast nokkuð þegar hann
hverfur frá yfirborði verksins og inn
í textann sjálfan. Ég verð að viður­
kenna að ég varð fyrir vonbrigð­
um með textann í bókinni og upp­
byggingu hennar. Textinn í bókinni
er ansi grunnur, nánast eingöngu
lýsandi en ekki greinandi, og verður
ekki sagt að bókin sé skrifuð af mikilli
tilfinningu eða ánægju höfundarins
þó viðfangsefnið sé í eðli sínu mjög
áhugavert. Þessi stóra bók er í raun
skjótlesin af því að textinn í henni er
heldur rýr og myndirnar eru látnar
bera verkið uppi innan um stóra stafi,
ríflegt línubil, veglega spássíu og tals­
verðar eyður á blaðsíðunum þar sem
hvorki eru texti né myndir. Látum þó
vera að textamagnið sé ekki mikið;
vandi bókarinnar er hversu daufleg­
ur textinn er.
Eftir stuttan inngangskafla um
torf sem byggingarefni, og þá verk­
tækni sem notuð var og er til að
byggja torfhús, tekur við umfjöllun
um einstaka torfbæi á Íslandi. Bæj­
unum er lýst í stuttu máli á opnu eða
þremur til fjórum síðum þar sem
textinn er yfirleitt lítill í samanburði
við myndirnar. Þessi upptalning á
einstaka torfbæjum og eiginleikum
þeirra myndar stofninn í bókinni.
Hver umfjöllun um hvern torfbæ er
sjálfstæð með lýsingu á viðkomandi
bæ sem tengist ekki með beinum
hætti annarri umfjöllun í bókinni.
Lokakaflar bókarinnar fjalla svo um
torfhús annars staðar á norðurhveli
jarðar og lokakaflinn, sem er þrettán
síður, fjallar um torfhús í landslagi –
það er ansi stuttur kafli fyrir slíkt við­
fangsefni sem Hjörleifur segir enn
fremur í formála að sé eitt helsta við­
fangsefni bókarinnar.
Þurr upptalning
Fyrir vikið verður bókin dálítið leiði­
gjörn aflestrar; upptalning á eigin­
leikum einstakra torfhúsa, eins og
upp úr ferðabæklingi. Rauða þráð­
inn vantar í bókina – kjarnann; hún
myndar veika heild. Þetta er því mið­
ur bók sem á frekar heima á sófa­
borði en á náttborði til aflestrar;
bók sem fólk grípur niður í og blað­
ar í til að skoða myndirnar frekar en
lesa spjaldanna á milli. Það er synd
því bókaútgáfan hefur kostað, að því
er virðist, mjög miklu til að bókin sé
glæsileg.
Auk þess verður að segjast að
bókina skortir nær algjörlega mann­
lega vídd, umræðu um tengsl fólks­
ins sem byggði og bjó í torfbæjunum
við mannvirkin sem það lifði í. Þessi
skortur á hinu mannlega er ekki til að
gera bókina líflegri aflestrar en yfir­
drifið er til af heimildum um hvernig
Íslendingum fannst að búa í torfbæj­
um og hvaða tilfinningar húsin vöktu
í brjósti landsmanna, bæði eldri
heimildir sem og yngri því enn er á
lífi fólk sem bjó í torfbæjum á fyrri
helmingi tuttugustu aldar eða gisti þá
í heimsóknum uppi í sveit.
Í minningabók Hannesar Péturs­
sonar frá 2011 er til að mynda að
finna eftirfarandi lýsingu hans á
því hvaða tilfinningar torfbærinn í
Skagafirði, þar sem hann var í sveit,
vöktu hjá honum sem barni: „Ég kem
inn í allrúmgott og stæðilegt dyrahús.
Rökkur og moldarkeimur. Berir torf­
veggir, hlaðnir úr klömbruhnaus.
Moldargólf. Beizli og hlífðarföt hanga
á stoðum, hvort tveggja á stórum
nöglum. Skóplögg í röð og reglu. Við
annan langvegginn er bæli og matar­
dallur smalahundsins. Framandleiki
smýgur þegar út í yztu æðar mínar,
ný tegund af svala og hálfdimmu, ný
tegund af veggjum, gólfi, viðum og
lykt, það þýtur allt samtímis í gegnum
augu mín og nasir. Ég átti heima af lífi
og sál í bænum á Hömrum þau tvö
sumur sem í hönd fóru, eða kannski
væri réttara sagt að segja í þeim tíma
sem þar var. Ég andaði að mér húsa­
kynnunum öllum eins og lífsloftinu
sjálfu, hvort heldur bjarta daga eða
þegar skyggja tók undir haust. Þessi
bær með grá og veðruð þil er nú horf­
inn.“ Bara lesturinn á þessu eina kvóti
í Hannnes vakti hjá mér meiri til­
finningar en allt sem er að finna í bók
Hjörleifs – því miður. Svipaðar lýs­
ingar má finna í sjálfsævisögu Svav­
ars Gestssonar sem kom út í fyrra.
Eitt af því sem væri sannarlega rann­
sóknarefni um torfbæjararfinn væri
að safna saman minningarbrotum
lifandi fólks um reynslu þess af torf­
bæjum og bjarga þessum hughrifum
frá því að deyja með fólkinu sem býr
yfir þeim en það er allt komið á efri ár.
Er eitthvað nýtt?
Eftir lestur bókarinnar stendur eftir
sú spurning í huga lesandans hverju
bók Hjörleifs hefur bætt við í um­
ræðuna um íslenska torfbæi. Hjör­
leifur segir í formála sínum að mark­
miðið með bókinni sé að „fjallar
ítar legar en áður um byggingarefnið
torf í víðu samhengi“. Þá segir Hjör­
leifur að hann hefði fundið fyrr því að
„lítið hafi verið fjallað um fagurfræði
torfbygginga og um tengsl þeirra við
landslagið“. Þrátt fyrir að Hjörleifur
segi þetta í formála bókarinnar verð­
ur ekki sagt að hann fylgi þessum
markmiðum sínum í henni – eigin­
lega þvert á móti. Stofninn í bókinni
er áðurnefndar lýsingar á einstaka
torfbæjum sem ekki verður sagt að
geti flokkast sem nýbreytni. Undir­
titill bókarinnar hefði eiginlega getað
verið: „Lýsing á íslenskum torfbæj­
um“. Heiti bókarinnar Af jörðu gef­
ur fyrirheit um margradda umfjöll­
un um torfbæinn og tengsl hans við
náttúruna og sýn Íslendinga á þetta
samhengi en í stað þess er hún byggð
upp á vélrænum, þurrum lýsingum á
húsakosti.
Ég er ekki sérfræðingur um torf­
bæi – raunar vekur bók Hjörleifs
upp þá spurningu hvort hann sé það
sjálfur í reynd – þó þessi menningar­
arfur veki áhuga minn, líkt og margra
annarra Íslendinga. Fyrir mitt leyti
var hins vegar ekkert í bók Hjörleifs
sem ég vissi ekki fyrir: Hann einbeitir
sér í allt of miklum mæli að hinu aug­
ljósa og þekkta í torfbæjararfinum,
til að mynda staðhæfingum eins og
þessari hér: „Frá þessu sjónarhorni
er hreint ekki fjarstæðukennt að segja
að torfbær sé aldrei fullbyggður. Torf­
bærinn er stöðugt í byggingu. Hann
er samfellt byggingarferli.“ Þetta
vita allir sem eitthvað hafa kynnt
sér torfbæinn sem mannvirki. Þau
fögru fyrir heit sem bókin gaf þegar
ég las um útgáfu hennar enduðu því
í ákveðnum vonbrigðum með hálf­
karaðan textann, sem er lítt unninn
og hugsaður, og inntak bókarinnar er
allt annað en höfundurinn boðar og
langt í frá eins áhugavert. En fallegar
myndirnar í bókinni og prentverkið
gera lestrarreynsluna þó ánægjulega
og bókina eigulega þrátt fyrir aug­
ljósa vankanta og takmarkað inni­
hald textans. n
Bækur
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Af jörðu: Íslensk torfhús
Höfundur: Hjörfleifur Stefánsson
Crymogea
Dauflegur texti
í glæsilegri bók
Við Þambárvelli Margar skemmti-
legar myndir er að finna í bókinni, til að
mynda þessa hér sem sýnir heimilisfólk-
ið á Þambárvöllum í Strandasýslu fyrir
utan torfbæinn.
Jón Atli Jónasson
leikskáld Leikstýrir Djúpinu
í Hörpu. Stefán Hallur
Stefánsson í aðalhlutverki.
Blik í Gamla bíói
Leikhópurinn Artik mun setja
upp verkið Blink eftir Phil Port­
er í Gamla bíói í september. Blink
var frumsýnt 2. ágúst á síðasta ári
á Edinborgarleiklistarhátíðinni.
Er því um að ræða frumsýningu á
Íslandi á nýju bresku verki. Verk­
ið hefur hlotið nafnið Blik í þýð­
ingu Súsönnu Svavarsdóttur. Blik
er saga Jonah og Sophie, tveggja
einstakra einstaklinga. Blik er
ástarsaga, hún er myrk, óvenju­
leg og skondin en ástarsaga engu
að síður. Leikarar eru Jenný Lára
Arnórsdóttir og Hafsteinn Þór
Auðunsson en Leikstjóri er Unnar
Geir Unnarsson. Artik hefur áður
sett upp Hinn fullkomna jafningja
eftir Felix Bergsson. Blik verður
frumsýnt hinn 8. september í
Gamla bíói.
Þjóðleg í 12
Tónum
Föstudagstónleikar 12 Tóna verða
með þjóðlegri brag en vanalega
í þetta skipti, en nú verður boðið
upp á langspil og söng. Þær Júlía
Traustadóttir og Hildur Heimis­
dóttir munu skemmta gestum
með íslenskum þjóðlögum. Báð­
ar eru þær langtónskólagengn­
ar. Efnisskráin samanstendur af
lögum sem þær stöllur hafa út­
sett sjálfar. Lögð verður áhersla á
að hinn viðkvæmi og fágæti tónn
langspilsins fái notið sín til fulls.
Tónleikarnir fara fram í verslun 12
Tóna við Skólavörðustíg og hefjast
klukkan 18.
Samaris laus
við tilgerð
Fyrsta plata Samaris sem heitir
það sama og hljómsveitin fær fína
dóma í hinu virta breska tónlist­
arblaði NME. Blaðið kom út fyrst
á sjötta áratugnum en heimasíða
þess er nú stærsta tónlistarsíða
Internetsins. Blaðið gefur plöt­
unni átta af tíu mögulegum og
segir m.a. um tónlistina að hún
sé glæsileg og óvenjuleg. Gagn­
rýnandi áréttar að þó textasmíð
hljómsveitarinnar sé tínd úr ljóð­
um nítjándu aldar séu lögin bless­
unarlega laus við uppgerðarlæti.
Jófríði Ákadóttur, söngkonu sveit­
arinnar, er sérstaklega hrósað og
sagt að hún sé hápunktur fyrsta
lags plötunnar, Hljóma þú.