Dagblaðið Vísir - DV - 02.08.2013, Qupperneq 54
38 Menning 2.–6. ágúst 2013 Helgarblað
Djúpið sett upp í Hörpu
n Verðlaunaleikrit Jóns Atla Jónassonar sýnt á ensku
U
m þessar mundir er leik
sýningin Djúpið eftir Jón
Atla Jónasson sýnd í Hörpu
á ensku. Einleikurinn hef
ur hlotið mikið lof undanfarin ár á
Íslandi, Danmörku og Þýskalandi
auk þess sem hann vann Grímuna
sem útvarpsverk ársins og Nor
rænu útvarpsleikhúsverðlaunin
árið 2011 sem besta útvarpsleik
ritið á Norðurlöndunum í flutn
ingi Útvarpsleikhússins á RÚV.
Sýningin er nú sýnd í Hörpu í
flutningi Stefáns Halls Stefáns
sonar á ensku en það var Ingvar E.
Sigurðsson sem lék sjómanninn
þegar verkið var sett upp í Borgar
leikhúsinu fyrir nokkrum árum í
leikstjórn Jóns Atla.
Leikritið er með þekktari verk
um Jóns Atla. Sýningin fékk frá
bæra dóma þegar hún var sett
upp í Glasgow með Liam Brennan
í aðal hlutverki og var samnefnd
kvikmynd Baltasars Kormáks
byggð á leikritinu en þar lék Ólaf
ur Darri Ólafsson aðalhlutverkið.
Í Hörpu verður leikritið sýnt á
ensku og er ætlað ferðamönnum
sem vilja kynna sér íslenska leik
list. Verkið verður sýnt til ágúst
loka. n
simonb@dv.is
B
ókin Af jörðu: Íslensk torfhús
eftir Hjörleif Stefánsson arki
tekt er glæsileg bók í stóru
broti með fallegum myndum
af torfbæjum sem eru prent
aðar á gæðalegan og þykkan pappír.
Ég fékk bókina til aflestrar og fannst
strax ánægjulegt að handleika hana
– lyktin af henni var meira að segja
góð. Bókin er mikil að vexti, rúmar
300 síður, og þung – 2,3 kíló. Bókaút
gáfan Crymogea gefur bókina út og,
líkt og gildir um flestar bækur sem frá
þeirri útgáfu koma, er hún fallegur
prentgripur – Crymogea kastar ekki
til höndunum. Gaman er að fletta í
bókinni.
Skömmin
Um er að ræða veglegustu bók sem
gefin hefur verið út sérstaklega um
íslenska torfbæjararfinn og hlýtur
útgáfa bókarinnar því að teljast tíð
indi. Fyrir útkomu bókarinnar – og
kannski raunar eftir hana líka – hef
ur stórvirki Harðar Ágústssonar um
íslenska byggingararfleifð verið ein
besta heimildin um torfbæjararf
inn sem til hefur verið. Miðað við
hversu torfbæjararfurinn er stór hluti
af sögu þjóðarinnar allt fram á tutt
ugustu öld er í raun skrítið að ekki
hafi verið skrifað meira um þennan
arf. Hjörleifur tæpir á því bók sinni af
hverju þessi þögn kunni að stafa: Ís
lendingar skömmuðust sín fyrir torf
bæina og var þessi skömm líklega
ein af ástæðunum fyrir því af hverju
Íslendingar afneituðu torfbæjararf
inum lungann úr 20. öld – hann var
talinn til vitnis um lágt menningará
stand þjóðarinnar og tilheyra minn
ingu miðaldasamfélagsins.
Sýnin breytist
Sýn lesandans á bók Hjörleifs hlýt
ur þó að breytast nokkuð þegar hann
hverfur frá yfirborði verksins og inn
í textann sjálfan. Ég verð að viður
kenna að ég varð fyrir vonbrigð
um með textann í bókinni og upp
byggingu hennar. Textinn í bókinni
er ansi grunnur, nánast eingöngu
lýsandi en ekki greinandi, og verður
ekki sagt að bókin sé skrifuð af mikilli
tilfinningu eða ánægju höfundarins
þó viðfangsefnið sé í eðli sínu mjög
áhugavert. Þessi stóra bók er í raun
skjótlesin af því að textinn í henni er
heldur rýr og myndirnar eru látnar
bera verkið uppi innan um stóra stafi,
ríflegt línubil, veglega spássíu og tals
verðar eyður á blaðsíðunum þar sem
hvorki eru texti né myndir. Látum þó
vera að textamagnið sé ekki mikið;
vandi bókarinnar er hversu daufleg
ur textinn er.
Eftir stuttan inngangskafla um
torf sem byggingarefni, og þá verk
tækni sem notuð var og er til að
byggja torfhús, tekur við umfjöllun
um einstaka torfbæi á Íslandi. Bæj
unum er lýst í stuttu máli á opnu eða
þremur til fjórum síðum þar sem
textinn er yfirleitt lítill í samanburði
við myndirnar. Þessi upptalning á
einstaka torfbæjum og eiginleikum
þeirra myndar stofninn í bókinni.
Hver umfjöllun um hvern torfbæ er
sjálfstæð með lýsingu á viðkomandi
bæ sem tengist ekki með beinum
hætti annarri umfjöllun í bókinni.
Lokakaflar bókarinnar fjalla svo um
torfhús annars staðar á norðurhveli
jarðar og lokakaflinn, sem er þrettán
síður, fjallar um torfhús í landslagi –
það er ansi stuttur kafli fyrir slíkt við
fangsefni sem Hjörleifur segir enn
fremur í formála að sé eitt helsta við
fangsefni bókarinnar.
Þurr upptalning
Fyrir vikið verður bókin dálítið leiði
gjörn aflestrar; upptalning á eigin
leikum einstakra torfhúsa, eins og
upp úr ferðabæklingi. Rauða þráð
inn vantar í bókina – kjarnann; hún
myndar veika heild. Þetta er því mið
ur bók sem á frekar heima á sófa
borði en á náttborði til aflestrar;
bók sem fólk grípur niður í og blað
ar í til að skoða myndirnar frekar en
lesa spjaldanna á milli. Það er synd
því bókaútgáfan hefur kostað, að því
er virðist, mjög miklu til að bókin sé
glæsileg.
Auk þess verður að segjast að
bókina skortir nær algjörlega mann
lega vídd, umræðu um tengsl fólks
ins sem byggði og bjó í torfbæjunum
við mannvirkin sem það lifði í. Þessi
skortur á hinu mannlega er ekki til að
gera bókina líflegri aflestrar en yfir
drifið er til af heimildum um hvernig
Íslendingum fannst að búa í torfbæj
um og hvaða tilfinningar húsin vöktu
í brjósti landsmanna, bæði eldri
heimildir sem og yngri því enn er á
lífi fólk sem bjó í torfbæjum á fyrri
helmingi tuttugustu aldar eða gisti þá
í heimsóknum uppi í sveit.
Í minningabók Hannesar Péturs
sonar frá 2011 er til að mynda að
finna eftirfarandi lýsingu hans á
því hvaða tilfinningar torfbærinn í
Skagafirði, þar sem hann var í sveit,
vöktu hjá honum sem barni: „Ég kem
inn í allrúmgott og stæðilegt dyrahús.
Rökkur og moldarkeimur. Berir torf
veggir, hlaðnir úr klömbruhnaus.
Moldargólf. Beizli og hlífðarföt hanga
á stoðum, hvort tveggja á stórum
nöglum. Skóplögg í röð og reglu. Við
annan langvegginn er bæli og matar
dallur smalahundsins. Framandleiki
smýgur þegar út í yztu æðar mínar,
ný tegund af svala og hálfdimmu, ný
tegund af veggjum, gólfi, viðum og
lykt, það þýtur allt samtímis í gegnum
augu mín og nasir. Ég átti heima af lífi
og sál í bænum á Hömrum þau tvö
sumur sem í hönd fóru, eða kannski
væri réttara sagt að segja í þeim tíma
sem þar var. Ég andaði að mér húsa
kynnunum öllum eins og lífsloftinu
sjálfu, hvort heldur bjarta daga eða
þegar skyggja tók undir haust. Þessi
bær með grá og veðruð þil er nú horf
inn.“ Bara lesturinn á þessu eina kvóti
í Hannnes vakti hjá mér meiri til
finningar en allt sem er að finna í bók
Hjörleifs – því miður. Svipaðar lýs
ingar má finna í sjálfsævisögu Svav
ars Gestssonar sem kom út í fyrra.
Eitt af því sem væri sannarlega rann
sóknarefni um torfbæjararfinn væri
að safna saman minningarbrotum
lifandi fólks um reynslu þess af torf
bæjum og bjarga þessum hughrifum
frá því að deyja með fólkinu sem býr
yfir þeim en það er allt komið á efri ár.
Er eitthvað nýtt?
Eftir lestur bókarinnar stendur eftir
sú spurning í huga lesandans hverju
bók Hjörleifs hefur bætt við í um
ræðuna um íslenska torfbæi. Hjör
leifur segir í formála sínum að mark
miðið með bókinni sé að „fjallar
ítar legar en áður um byggingarefnið
torf í víðu samhengi“. Þá segir Hjör
leifur að hann hefði fundið fyrr því að
„lítið hafi verið fjallað um fagurfræði
torfbygginga og um tengsl þeirra við
landslagið“. Þrátt fyrir að Hjörleifur
segi þetta í formála bókarinnar verð
ur ekki sagt að hann fylgi þessum
markmiðum sínum í henni – eigin
lega þvert á móti. Stofninn í bókinni
er áðurnefndar lýsingar á einstaka
torfbæjum sem ekki verður sagt að
geti flokkast sem nýbreytni. Undir
titill bókarinnar hefði eiginlega getað
verið: „Lýsing á íslenskum torfbæj
um“. Heiti bókarinnar Af jörðu gef
ur fyrirheit um margradda umfjöll
un um torfbæinn og tengsl hans við
náttúruna og sýn Íslendinga á þetta
samhengi en í stað þess er hún byggð
upp á vélrænum, þurrum lýsingum á
húsakosti.
Ég er ekki sérfræðingur um torf
bæi – raunar vekur bók Hjörleifs
upp þá spurningu hvort hann sé það
sjálfur í reynd – þó þessi menningar
arfur veki áhuga minn, líkt og margra
annarra Íslendinga. Fyrir mitt leyti
var hins vegar ekkert í bók Hjörleifs
sem ég vissi ekki fyrir: Hann einbeitir
sér í allt of miklum mæli að hinu aug
ljósa og þekkta í torfbæjararfinum,
til að mynda staðhæfingum eins og
þessari hér: „Frá þessu sjónarhorni
er hreint ekki fjarstæðukennt að segja
að torfbær sé aldrei fullbyggður. Torf
bærinn er stöðugt í byggingu. Hann
er samfellt byggingarferli.“ Þetta
vita allir sem eitthvað hafa kynnt
sér torfbæinn sem mannvirki. Þau
fögru fyrir heit sem bókin gaf þegar
ég las um útgáfu hennar enduðu því
í ákveðnum vonbrigðum með hálf
karaðan textann, sem er lítt unninn
og hugsaður, og inntak bókarinnar er
allt annað en höfundurinn boðar og
langt í frá eins áhugavert. En fallegar
myndirnar í bókinni og prentverkið
gera lestrarreynsluna þó ánægjulega
og bókina eigulega þrátt fyrir aug
ljósa vankanta og takmarkað inni
hald textans. n
Bækur
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Af jörðu: Íslensk torfhús
Höfundur: Hjörfleifur Stefánsson
Crymogea
Dauflegur texti
í glæsilegri bók
Við Þambárvelli Margar skemmti-
legar myndir er að finna í bókinni, til að
mynda þessa hér sem sýnir heimilisfólk-
ið á Þambárvöllum í Strandasýslu fyrir
utan torfbæinn.
Jón Atli Jónasson
leikskáld Leikstýrir Djúpinu
í Hörpu. Stefán Hallur
Stefánsson í aðalhlutverki.
Blik í Gamla bíói
Leikhópurinn Artik mun setja
upp verkið Blink eftir Phil Port
er í Gamla bíói í september. Blink
var frumsýnt 2. ágúst á síðasta ári
á Edinborgarleiklistarhátíðinni.
Er því um að ræða frumsýningu á
Íslandi á nýju bresku verki. Verk
ið hefur hlotið nafnið Blik í þýð
ingu Súsönnu Svavarsdóttur. Blik
er saga Jonah og Sophie, tveggja
einstakra einstaklinga. Blik er
ástarsaga, hún er myrk, óvenju
leg og skondin en ástarsaga engu
að síður. Leikarar eru Jenný Lára
Arnórsdóttir og Hafsteinn Þór
Auðunsson en Leikstjóri er Unnar
Geir Unnarsson. Artik hefur áður
sett upp Hinn fullkomna jafningja
eftir Felix Bergsson. Blik verður
frumsýnt hinn 8. september í
Gamla bíói.
Þjóðleg í 12
Tónum
Föstudagstónleikar 12 Tóna verða
með þjóðlegri brag en vanalega
í þetta skipti, en nú verður boðið
upp á langspil og söng. Þær Júlía
Traustadóttir og Hildur Heimis
dóttir munu skemmta gestum
með íslenskum þjóðlögum. Báð
ar eru þær langtónskólagengn
ar. Efnisskráin samanstendur af
lögum sem þær stöllur hafa út
sett sjálfar. Lögð verður áhersla á
að hinn viðkvæmi og fágæti tónn
langspilsins fái notið sín til fulls.
Tónleikarnir fara fram í verslun 12
Tóna við Skólavörðustíg og hefjast
klukkan 18.
Samaris laus
við tilgerð
Fyrsta plata Samaris sem heitir
það sama og hljómsveitin fær fína
dóma í hinu virta breska tónlist
arblaði NME. Blaðið kom út fyrst
á sjötta áratugnum en heimasíða
þess er nú stærsta tónlistarsíða
Internetsins. Blaðið gefur plöt
unni átta af tíu mögulegum og
segir m.a. um tónlistina að hún
sé glæsileg og óvenjuleg. Gagn
rýnandi áréttar að þó textasmíð
hljómsveitarinnar sé tínd úr ljóð
um nítjándu aldar séu lögin bless
unarlega laus við uppgerðarlæti.
Jófríði Ákadóttur, söngkonu sveit
arinnar, er sérstaklega hrósað og
sagt að hún sé hápunktur fyrsta
lags plötunnar, Hljóma þú.