Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.2014, Síða 18

Helgarblað 4.–7. apríl 201418 Fréttir
É
g sá fólk bera þá særðu. Einn
maður hafði verið skotinn í
hálsinn og fólkið sem bar hann
var að reyna að þrýsta á sárið
til að hægja á blæðingunni. En
það gekk seint og ég held að hann
hafi dáið. Því þeir skutu til að drepa,“
segir Zoryan Kis, aðgerðarstjóri Am-
nesty International í Úkraínu, sem
staddur var hér á landi á dögunum.
Zoryan var viðstaddur mótmælin og
óeirðirnar í Kænugarði og varði þar
tveimur nóttum. Hann segir fjölmörg
mannréttindabrot hafa átt sér stað í
mótmælunum en Amnesty í Úkraínu
er nú í herferð gegn lögregluofbeldi.
DV ræddi við Zoryan um ástandið
í Úkraínu, innlimun Krímskaga
og dularfullu leyniskytturnar, sem
felldu fólk af miskunnarleysi á göt-
um úti í byltingunni.
„Tölurnar eru enn á reiki. Fólk er
enn að látast. Sumir eru enn týnd-
ir, 300 manns hafa týnst. Sumir eru í
alvarlegu ástandi á spítölum, og því
miður er fólk enn að deyja þar. En
um það bil hundrað hafa látist, og
þar af tuttugu lögregluþjónar,“ segir
Zoryan aðspurður um mannfallið í
mótmælunum.
Mótmælin hófust í janúar þegar
Úkraínumenn mótmæltu ákvörðun
Viktors Janukóvitsj, þáverandi for-
seta, að hætta við aðild að Evrópu-
sambandinu. Vonuðust mótmæl-
endur til þess að draga myndi úr
spillingu en landið er gífurlega
spillt og er gagnsæisvísitalan (e.
transparency index) 26 af 100, en
til samanburðar er Ísland með
gagnsæis vísitöluna 78 og er spilltast
allra Norðurlandanna.
„Ég sá fjölmarga, af öllum stéttum,
aldri og báðum kynjum, ellilífeyris-
þega og nemendur. Bara fólk eins og
þú sérð úti á götu dags daglega,“ seg-
ir Zoryan. Mótmælunum er ekki enn
lokið enda vonast fólk eftir allsherjar
kerfisbreytingu, en ekki bara manna-
breytingum í ríkisstjórn eins og nú
hafa orðið.
Ljóðskáld fyrsta fórnarlambið
Í fyrstu voru mótmælin friðsæl en
mannfallið hófst 22. janúar. „Sá fyrsti
sem lét lífið hét Serhii Nihoian. For-
eldrar hans voru frá Armeníu. Hann
var á þrítugsaldri og hann var skot-
inn á Maidan-torgi af stuttu færi. Það
er enn ekki vitað hver myrti hann eða
hvers vegna. Hann var skeggjaður
og var þannig klæddur að lögreglan
hefur að öllum líkindum talið hann
einhvers konar öfgamann. En hann
var það ekki. Hann var ljóðskáld. Og
leikari; hann ætlaði að gerast leik-
ari,“ segir Zoryan, en Serhii var skot-
inn þrisvar; í höfuð, háls og bringu á
Hrushevskyi-götu.
Síðan hófst mannfallið fyrir
alvöru 20. febrúar, en Zoryan varði
tveimur nóttum fyrir það á torginu.
Líkt og greint hefur verið frá skutu
óþekktir vígamenn fólk á færi í mót-
mælunum, og enn er verið að rann-
saka hverjir þeir voru. „Annar var
myrtur var í febrúar. Hann var 17 ára.
Hann var nýkominn og aðeins bú-
inn að vera í nokkrar klukkustundir á
Maidan-torgi, þar var hann skotinn.
Hann var klæddur í hversdagslegan
fatnað og hann leit ekkert hættulega
út. Það var bara tilviljun að hann var
myrtur,“ segir Zoryan.
Tóku fyrir venjulegt fólk
Zoryan segir að leyniskytturnar hafi
fyrst og fremst fellt venjulegt fólk.
„Flest þeirra sem voru myrtir eða
særðust alvarlega voru friðsamir
mótmælendur, sem stóðu bara úti á
götu klæddir í hversdagsfatnað. Þau
bjuggust ekki við því að verða skot-
in.“ Vígamenn á meðal mótmæl-
enda – en að sögn Zoryans voru um
95 prósent friðsamir mótmælendur
– vissu hvernig þeir ættu að forðast
leyniskytturnar.
„Það voru augljóslega sumir sem
tóku þátt í ofbeldinu, sem voru að
kasta steinum og eldsprengjum. Og
vopnvæddust síðar í mótmælunum.
En flestir þeirra voru vel undirbún-
ir og voru ekki skotnir, létust ekki,
því þeir vissu hvernig ætti að bera
sig að í þessum aðstæðum. Sumir
þeirra eru reyndir vígamenn úr stríð-
inu í Afganistan, eða höfðu tekið þátt
í öðrum vopnuðum átökum,“ segir
Zoryan.
Alríkislögreglan aðstoðar
„Það er enn ekki vitað hverjir þeir
eru, það er verið að rannsaka það
en við höfum engar upplýsingar um
það,“ segir Zoryan um leyniskytturn-
ar. „Við vitum að fólk var drepið af
báðum aðilum, tuttugu lögreglu-
þjónar létust á meðan á mótmæl-
unum stóð og sumir þeirra voru
skotnir af leyniskyttum. Um hund-
rað mótmælendur dóu, margir voru
með skotsár á hálsi og á vinstra auga,
sem bendir til þess að leyniskytturn-
ar hafi verið þjálfaðar og að þær hafi
skotið til að drepa,“ segir Zoryan sem
kveðst vongóður um að málið verði
rannsakað í þaula.
„Okkur var sagt í fyrstu að verið
væri rannsaka þetta, að þetta væri
forgangsatriði. Við höfum hitt sak-
sóknara sem fullvissa okkur um að
rannsókn sé í fullum gangi. Alríkis-
lögregla Bandaríkjanna er að hjálpa
til við rannsóknina, því úkraínsk yfir-
völd geta augljóslega ekki rannsak-
að svona glæpi,“ segir Zoryan. Am-
nesty þrýstir á málið: „Við köllum
eftir hraðri og skilvirkri rannsókn.
Nú lítur út fyrir að þetta sé ekki for-
gangsatriði hjá ríkisstjórninni leng-
ur. Stjórnvöld virðast beina sjónum
sínum frá rannsókninni og að öðrum
málum. Það eru vafalaust mikilvæg
mál, en það er ekki afsökun fyrir því
að gleyma rannsókninni.“
Þjóðrembingur og
útlendingahatur í stjórninni
Aðspurður um þær áhyggjur að nýja
ríkisstjórnin, sem saman stend-
ur meðal annars af öfga-hægriöfl-
um, hafi staðið að baki leyniskyttun-
um, segir Zoryan að það sé vissulega
áhyggjuefni. Nýverið var lekið sím-
tali Catherine Ashton, ráðherra ut-
anríkismála hjá Evrópusambandinu,
við Urmas Paet, utanríkisráðherra
Eistlands, á netið. Í því samtali lýsti
Paet áhyggjum sínum af því að leyni-
skytturnar hafi verið úr hópum
tengdum ríkisstjórninni og kallaði
eftir því að ESB tæki þátt í rannsókn
málsins.
Þá var öðru símtali nýlega lekið
á netið, en þar talaði meðal annars
Yulia Tymoshenko, forsetafram-
bjóðandi og fyrrverandi forsætisráð-
herra, en hún lýsti þar yfir gremju
sinni vegna innlimunar Rússa á
Krímskaga og sagði að réttast væri
að drepa Rússa í Úkraínu. Hún hefur
talað fyrir sterkum her opinberlega
og fyrir því að beita Rússa hervaldi.
Prófsteinn fyrir stjórnina
„Það eru sumir í nýju ríkisstjórninni,
eða hafa áhrif í nýju stjórninni,
sem hafa átt til að vanvirða mann-
réttindi. Þeir hafa staðið fyrir þjóð-
erniskenndum staðhæfingum, talað
fyrir útlendingaandúð og gyðinga-
hatri. En þetta er einfaldlega próf-
raun fyrir ríkisstjórnina, hvort hún
geti rannsakað þessi morð með þetta
fólk innanborðs, hvort henni takist
að standa vörð um mannréttindi og
skyldur sínar,“ segir Zoryan.
Nefnir Zoryan annað atriði
sem vakti athygli, en það var þegar
þingmaður öfga-hægriflokksins
Svoboda, sem er í ríkisstjórninni,
réðst á forstjóra ríkissjónvarpsins í
Úkraínu, fyrir að sjónvarpa frá Rúss-
landi. „Það er kaldhæðnislegt að sá
sem mest hafði sig í frammi þar er
þingmaður sem á sæti í þingnefnd
um tjáningarfrelsi,“ segir Zoryan en
myndbandi var lekið á netið þar sem
þingmaðurinn sést taka harkalega á
forstjóranum. „Það sést vel á mynd-
bandinu að hann var að berja hann,
misþyrma honum, en hann talaði
einnig á niðrandi hátt um uppruna
hans, vegna þess að eftirnafn hans er
rússneskt.“
Segir hann að viðbrögð ríkis-
stjórnarinnar hafi vakið von. „Þetta
er auðvitað ólíðandi. En viðbrögð
ríkisstjórnarinnar voru rétt og for-
sætisráðherrann fordæmdi strax
þessa árás. Og saksóknarinn, sem er
úr sama flokki og árásarmennirnir,
ýtti strax úr vör sakamálarannsókn á
málinu.“
Sorgarsögur frá báðum hliðum
Zoryan og félagar hans í Amnesty
hafa einnig rætt við lögregluþjóna
sem særðust í átökunum og segir
hann að þar fyrirfinnist einnig fórn-
arlömb. Einn þeirra, aðeins átján
ára, særðist að kvöldi 20. febrúar
og var Zoryan þá hinum megin við
götuvirki sem reist hafði verið á Mai-
dan-torgi.
„Ég hafði samúð með honum því
hann var ekki í bestu aðstöðu sjálfur.
Hann er átján ára og starfar í vara-
liðinu, sem er eiginlega bara her. Það
er eins árs herskylda í þessu vara-
liði en þetta er tæknilega séð ekki
her – því her má ekki beita gegn eig-
in þegnum, heldur heyrir það undir
innanríkisráðuneytið. Svo að ríkis-
stjórnin geti notað það gegn eigin
þegnum. En hann byrjaði í nóv-
ember. Hann fékk þjálfun í innan
við mánuð – fékk vikuþjálfun með
óeirðaskjöld – og síðan var hann
sendur út á götu.“
Átján ára og lítið þjálfaður
Umræddur lögreglumaður festist á
milli götuvirkis sem mótmælendur
höfðu reist og ógnarstórs báls, sem
brann á torginu. „Hann sagði okkur
að það kvöld hafi hann verið á milli
eldveggjarins og götuvirkisins, og
honum hafði einfaldlega verið skip-
að að hlaupa inn á torgið og hreinsa
það af mótmælendum; að sjá til
þess að það væri ekki sála þar eft-
ir. Þegar hann komst yfir götuvirkið,
og stóð frammi fyrir eldveggnum, þá
sá hann engan annan lögregluþjón.
Hann var aleinn, og hann reyndi að
fela sig í nærliggjandi byggingu. En
á leiðinni þangað var hann skotinn
í fótinn.
Honum tókst að sleppa frá
torginu með því að skríða í burtu.
Þetta var því ekki einungis erfitt fyrir
mótmælendurna heldur einnig fjöl-
marga lögregluþjóna, þá sem voru
ekki að beita ofbeldi, en voru neydd-
ir til að fylgja skipunum.“
Áhyggjur af Krímskaga
„Við höfum miklar áhyggjur af því
sem er í gangi á Krímskaga. Við höf-
um enga afstöðu gagnvart innlim-
un Krímskaga eða notkun hervalds,
en við höfum auðvitað áhyggjur af
mannréttindum á Krímskaga. Til
dæmis var mörgum rænt þar, sum-
ir voru pyntaðir. Fréttamenn og að-
gerðasinnar fá ekki að sinna störf-
um sínum þar, þeir eru ofsóttir af
svokölluðum Sjálfsvarnarsamtökum
Krímskaga,“ segir Zoryan, en sam-
tökin eru samansafn sjálfskipaðra
hermanna, sem berjast gegn Úkra-
ínu fyrir Rússland og vilja að Krím-
skagi tilheyri Rússlandi.
„Flestir fréttamenn sem hafa ver-
ið ofsóttir vinna á óháðum frétta-
miðlum á Krímskaga. Það er okkur
mikið áhyggjuefni,“ segir Zoryan.
„Margir á Krímskaga halda að þeir
séu nú komnir heim, og að framtíð
þeirra sé nú björt, en raunar eru þeir
„Hann
var
ljóðskáld
Símon Örn Reynisson
simon@dv.is
Fyrsta fórnarlambið Serhii Nihoian,
20 ára ljóðskáld, var fyrsta fórnarlambið.
Enginn veit hvers vegna hann var drepinn en
hann var skotinn þrisvar af stuttu færi.
„Bjuggust ekki við
n Leyniskytturnar í Kænugarði tóku fyrir venjulegt fólk n Skutu til að drepa
Aðgerðastjóri í Úkraínu Zoryan Kis var viðstaddur mótmælin í Úkraínu og stjórnar aðgerðum Amnesty þar, en helsta baráttan um þessar
mundir er gegn lögregluofbeldi, sem er gífurlega algengt í Úkraínu. Mynd SigTRygguR ARi
því að verða skotin“