Dagblaðið Vísir - DV - 22.10.2010, Síða 30

Dagblaðið Vísir - DV - 22.10.2010, Síða 30
30 fókus 22. október 2010 föstudagur Líffærastuldur og smygl með líf- færi landa á milli er löngu orðið al- þjóðlegt vanda- mál. Og er víst ekki í rénun. Eft- irspurn eftir líf- færum er miklu meiri en fram- boðið. Biðlist- arnir yfir þá, sem þurfa á nýjum líf- færum að halda, eru lengri en svo að nokkur vegur sé að allir fái úrlausn sinna mála. Því er skiljanlegt að þeir sem hafa pen- inga og aðstöðu reyni að kaupa sér forgang í biðröðinni. Og að alls kyns glæpastarfsemi fylgi í kjölfarið. Auðvitað eru það læknavísind- in sjálf sem hafa skapað jarðveginn fyrir þetta ástand með sínum miklu tækniframförum. Svo kaldhæðnis- legt sem það nú er. Hér áður fyrr urðu menn að sætta sig við ónýtt hjarta eða ónýt lungu. Menn dóu einfald- lega drottni sínum þegar vélin hætti að virka, ungir jafnt sem aldnir. Það sátu allir við sama borð í þeim efn- um, ríkir jafnt sem snauðir. En nú er öldin önnur. Okkur finnst stórkost- legt að geta lengt líf okkar, að ég tali nú ekki um líf barnanna okkar, með einni skurðaðgerð. En það kostar sitt. Heilbrigðisþjónustan er ekki ókeyp- is; í mörgum löndum heims er hún nánast engin. Það er vitaskuld eng- in tilviljun að það er einmitt þar sem jarðvegur fyrir líffæraglæpi er mest- ur. Hin nýja mynd Baltasars Kor- máks, Inhale, sem er frumsýnd í dag í New York, L.A. og Reykjavík, fjall- ar um mann sem fær að reyna þetta á eigin skinni. Hann er saksóknari í Santa Fe í Nýju Mexíkó og heitir Paul Stanton. Í lokin stendur hann frammi fyrir því að taka ákvörðun sem varðar ekki aðeins líf og dauða annarra einstaklinga, heldur um- fram allt hans eigið siðferði, hvers konar maður hann vill vera. Á ör- stuttum tíma hrapar hann úr sinni huggulegu millistéttartilveru niður í mannleg undirdjúp sem hann hafði vart órað fyrir að væru til – hvað þá að hann ætti sjálfur eftir að lenda í þeim. Hann lendir í raunverulegri lífshættu, en hin andlega hætta er þó meiri. Ef hann stígur eitt skref til viðbótar, þá mun hann hrapa fram af hengifluginu, glata sál sinni. Myndin er byggð á handriti eftir tvo höfunda sem sækja efnið í sögu eftir þann þriðja. Baltasar er einnig skráður fyrir handritinu, þó mér sé ekki ljóst hversu mikið hann á í hinni endanlegu gerð þess. En ég þykist sjá hvað hefur dregið hann að efn- inu. Baltasar hefur í sinni fjölbreyttu listsköpun alltaf laðast að hengiflug- inu, að landamærum mennsku og ómennsku. Hann vill finna hið pó- etíska í ljótleikanum og hryllingn- um, og honum hefur stundum tek- ist það, til dæmis í Mýrinni. Og hann vill takast á við stórar siðferðisleg- ar spurningar. Það er það sem ger- ir hann að merkilegum listamanni. Hann er mistækur, getur fest sig í lág- kúru, en honum fyrirgefst það, af því að hann er svo kröfuharður við sjálf- an sig, svo einlægur í leit sinni að sannleikanum. Hann glímir við kvik- myndamiðilinn eins og hann glímir við leikhúsið, og það er ánægjulegt að fá að fylgjast með þeirri glímu. Af fyrri kvikmyndum hans er ég hrifn- astur af síðustu mynd hans, Brúð- gumanum. Henni lét hann Tsjekhov blása sér í brjóst, mannúð Tsjekhovs, sem horfði alltaf óhræddum aug- um á bresti okkar án þess að sökkva í mannfyrirlitningu. Samneytið við Tsjekhov hafði góð áhrif á Baltasar sem á stundum virðist ekkert vera að deyja úr ást á mannskepnunni. Inhale er sjötta kvikmynd Balt- asars í fullri lengd, önnur sem hann gerir einvörðungu með erlendum leikurum. Hún er þrælspennandi og vönduð að allri gerð; frásögnin leift- urhröð, svo áhorfandinn má hafa sig allan við. Ætli megi ekki segja að hún sé „a thriller with a conscience“, tryll- ir með boðskap, eða hvernig svo sem við viljum þýða það. Hún státar af úr- vali góðra kvikmyndaleikara, banda- rískra, þýskra, spænskra og franskra, og er að sjálfsögðu leikin á ensku, enda gerist hún í Bandaríkjunum og Mexíkó. Hún ber vissulega sterk- an keim af formúlumyndunum úr Hollywood: aðalpersónur gott milli- stéttarfólk, Stanton (Dermot Mul- roney) aðlaðandi fjölskyldumaður, kona hans og ung dóttir; hann er ábyrgðarfullur en nógu kjarkaður og harður af sér til að leggja á þau djúp sem hann leggur á. Síðan mæta til leiks veiklyndir og spilltir pólitík- usar, illmenni og krimmar. Þarna er líflegur og kjaftfor götustrákur með forfeður í Dickens; trúðinn má að sjálfsögðu ekki vanta, en hann vant- aði ekki heldur hjá Shakespeare. Það er alltaf gaman að sjá gamla brýn- ið Sam Shephard með sína sterku nærveru á kvikmyndatjaldinu, einna bestur fannst mér þó Frakkinn Vinc- ent Perez, sem fleiri en ég muna kannski eftir úr sögulegri mynd Chereaus, La reine Margot. Hann leikur lækninn sem að lokum leiðir Stanton fyrir sjónir hvernig hlutirnir hanga saman. Ég sé á vísir.is að Inhale var for- sýnd í vor á alþjóðlegri ráðstefnu við Berkeley-háskólann um líf- færasmygl. Hún var þar í góðum félagsskap með margverðlaun- aðri heimildarmynd, Human Org- an Trafficking. Meðal þátttakenda á ráðstefnunni var Kínverjinn Harry Wu, sem hefur barist gegn þessum „iðnaði“ í heimalandi sínu, þar sem hann ku vera umfangsmikill. Fyr- ir þá baráttu mátti Wu dúsa nítján ár í kínverskum þrælabúðum. Nú býr hann í Bandaríkjunum þar sem hann opnaði nýverið safn eða sýn- ingu um fangelsin í Kína og þá „end- urhæfingarstarfsemi“ sem þar fer fram. Það er í Washington D.C. og örugglega heimsóknar virði; þið get- ið flett því upp á wikipediu eins og svo mörgu öðru. Til allrar hamingju eiga hvorki Baltasar Kormákur né aðrir í okkar heimshluta á hættu að vera sviptir frelsinu og sendir í heilaþvott fyrir að segja sannleikann. En sannleikurinn er ekki alltaf einfaldur og oft finnst okkur þægilegast að loka hann ein- faldlega ofan í skúffu. Inhale minnir okkur á staðreyndir sem við megum ekki loka augunum fyrir; fyrir það á hún skilið lof og að fara sem víðast. Fyrsta frumsýn- ing Þjóðleik- hússins í haust var óvenju síð- búin, á föstudag- inn var. Á fjölum stóra sviðsins var finnskt leik- rit, Finnski hest- urinn eftir Sirk- ku Peltola. Það er frá 2004 og hefur verið leikið víða við vinsældir, að sögn leikskrár. Í handriti stendur að það sé gamanleikur – já, líklega svona gamanleikur eins og Kirsuberjagarð- urinn hans Tsjekhovs hugsar maður, eftir að hafa rennt yfir það, þó að öfg- arnar séu hér snöggtum meiri, fars- inn stórkarlalegri. Verkið fjallar um finnska bænda- fjölskyldu, beygða og brotna, jafnt sálarlega sem félagslega. Eitt sinn lifði þetta fólk á uppskeru jarðar sem það aflaði í sveita síns andlits, stolt- ur og upplitsdjarfur búandlýður; nú skrimtir það á styrkjum frá Evrópu- sambandinu og kemst hvorki lönd né strönd. Sjálfsvirðingin löngu týnd og tröllum sýnd. Hjónin á bænum eru skilin, hann meira að segja kom- in með eina nýja, en dúsir þó þarna áfram með sinni fyrrverandi og teng- dóttur. Söguþráður leiksins spinnst út frá því að faðirinn og sonurinn afráða að drýgja tekjurnar með því að smygla hrossum til Ítalíu, framhjá eftirliti stóra bróður í Brussel. Til þess verða þeir að losa sig við gamla klárinn sem er að vísu orðinn harla lúinn, en þó eins konar tákn sjálfstæðisins, seigl- unnar og úthaldsins sem þetta fólk á tilvist sína að þakka. Amman á bæn- um – mikilfenglegasta persóna fjöl- skyldunnar – hefur mesta dálæti á hestinum, kembir honum á hverju kvöldi. Þetta getur auðvitað ekki end- að vel, og gerir það heldur ekki. Í leikskránni stendur að persón- ur Peltola séu „svipmiklar og dregn- ar skýrum dráttum, bráðfyndnar og harmrænar í senn. En um leið og þær eru afgerandi eru þær trúverðugar og kunnuglegar.“ Þetta er ugglaust satt og rétt. Það grillir í harmleik þriggja kynslóða á baksviði þessa verks. En í sýningu Þjóðleikhússins var nán- ast ógerlegt að koma auga á nokkuð slíkt. Leikstjórinn, María Reyndal, hefur sem sé keyrt leikmátann upp í þann stórbrotnasta yfirleik og gassa- gang sem ég hef orðið vitni að í Þjóð- leikhúsinu – og ég get lofað ykkur því: ég er ekki að ýkja. Það er frekar ein- kennilegt að sjá svona vinnubrögð í leikhúsi sem er á sama tíma með Hænuunga Braga Ólafssonar í sýn- ingu þar sem húmorinn og alvaran vega salt í hárfínu jafnvægi. Og ekki mjög gleðilegt. Ef öfgar leiksögunnar kalla á eitthvað, þá er það hófstilling, ekki áhersluauki. Sýningin er fyrsta leikstjórnar- verkefni Maríu Reyndal í Þjóðleik- húsinu. Ég hef áður séð mjög fram- bærilegar sýningar frá hendi Maríu, bæði hjá LA og LR, en hér hefur hún ekki verið með á nótunum, er ég hræddur um. Það vottar varla fyrir mannlegum dráttum hjá leikendum sem flestir leika einhæft og uppskrúf- að, frá upphafi til enda. Bóndakall Kjartans Guðjónssonar var sá eini sem nokkur leið var að kannast við eða fá svolitla samúð með; Kjartan er klár og smekkvís leikari sem sjald- an klikkar. Hér fannst mér stundum eins og hann hefði einfaldlega neit- að að hlýða leikstjórninni, synt gegn straumnum sem hreif alla hina með sér ofan í svelginn. Ólafía Hrönn Jónsdóttir leikur ömmuna, akfeita og dimmraddaða, og reitir af sér kald- hæðnar glósur við góðar undirtekt- ir margra í salnum; fáum leikurum er lagnara en Ólafíu Hrönn að veiða hlátra upp úr áhorfendum, og hún kann sannarlega að láta tilsvörin hitta í mark. En hvar var sársaukinn sem leynist í undarlegri og samsettri sál þessarar öldnu konu sem höfund- ur virðist hugsa sér sem eins kon- ar þjóðartákn, líkt og hestinn? Hvar var ljóðrænan sem einnig býr með henni? Það var fátt um slíka drætti í þeirri „mannlýsingu“ sem leikkonan bar fram, eflaust í samræmi við vilja leikstjórans. Leikmyndin á samkvæmt hand- riti að vera „dagstofa á litlum sveita- bæ“. Ilmur Stefánsdóttir gerir hana að flennistóru gímaldi sem gæti allt eins verið veisluskáli í módernísku fjalla- hóteli. Harla fátt finnskt eða sveitó við það. Í leikslok dugir ekki minna en steypa henni um koll. Myndasýn- ingar, sem glittir í á baksviði, handan hótelveggjanna, gefa upp umhverf- ið; þær virtust fallegar, en veggir leik- myndarinnar þrengja svo að þeim, að þær njóta sín vart nema úr miðjusæt- unum í salnum framanverðum. Í eitt skipti gerðist það að lifandi gæðingur var teymdur yfir baksviðið (ekki held- ur í handriti, svo ég kæmi auga á, frek- ar en margt fleira í sýningunni). Þetta var gert svo skjótt að sumir áhorf- endur urðu þess ekki varir, heyrði ég eftir á. Klárinn oflék ekki, einn fárra sem á sviðið stigu þetta kvöld. Þegar ég gekk meðfram bakhlið leikhússins að sýningu lokinni varð ég þess var að blessuð skepnan hafði hægt sér á gangstéttina; þar hefur naumast verið öðrum til að dreifa. Þetta er vel van- inn hestur: að ganga ekki örna sinna á virðulegasta leiksviði þjóðarinnar. Ég gef sýningunni tvær stjörnur. Önnur fer til Sigurðar Karlssonar fyr- ir þýðingu sem var áheyrileg, þó að ekki sé ég dómbær á trúnað hennar við frumtextann. Hina stjörnuna fær Þjóðleikhúsið fyrir að taka til flutn- ings verk sem hefði vel getað orðið áhugavert og hugtækt, ef það hefði verið tekið réttum tökum. AÐ KAUPA SÉR LUNGU Inhale Leikstjórn: Baltasar Kormákur. Handrit: Walter A. Doty III, John Claflin og Baltasar Kormákur. Byggt á sögu eftir Christian Escario. Aðalhlutverk: Dermot Mulroney,  Diane Kruger, Sam Shepard, Vincent Perez, Rosanna Arquette, Jordi Molla.  Myndataka: Óttar Guðnason. Klipping: Elísabet Ronaldsdóttir. 100 mínútur jón viðar jónsson leikhúsfræðingur dæmir kvIkmyndIr Hross í Þjóðleikhúsinu fInnskI hesturInn Þjóðleikhúsið Höfundur: Sirkku Peltola Þýðing: Sigurður Karlsson Leikmynd: Ilmur Stefánsdóttir Búningar: Margrét Einarsdóttir Hljóðmynd og myndband: Pierre-Alain Giraud Tónlist: Angil and the Hiddentracks jón viðar jónsson leikhúsfræðingur dæmir leIkhÚs Inhale „Minnir okkur á staðreyndir sem við megum ekki loka augunum fyrir.“ Finnski hesturinn „Fáum leikurum er lagnara en Ólafíu Hrönn að veiða hlátra upp úr áhorfendum.“

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.