Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.2009, Blaðsíða 18

18 föstudagur 11. desember 2009 fréttir
Yngvi Örn Kristinsson er þraut-
reyndur bankamaður og hagfræð-
ingur, menntaður í Svíþjóð og Bret-
landi. Nánast allan starfsaldur sinn
hefur hann varið kröftum sínum
innan bankakerfinsins. Hann hef-
ur tveggja áratuga reynslu af pen-
ingamálastjórn í Seðlabankanum og
var þar framkvæmdastjóri peninga-
málasviðs í 6 ár.
Hann var framkvæmdastjóri
verðbréfasviðs í Landsbankanum
þegar bankinn féll í byrjun októ-
ber í fyrra og hafði þá í átta ár fylgst
með vexti og vaxtarverkjum íslenska
bankakerfisins, meðal annars sem
bankastjóri hjá Búnaðarbankanum
snemma á áratugnum. Það má einn-
ig fylgja sögunni að Yngvi Örn hefur
unnið margvísleg ráðgjafastörf fyr-
ir Alþjóðagjaldeyrissjóðinn víða um
heim. Nú vinnur hann að sérverk-
efnum á vegum félagsmálaráðuneyt-
isins, meðal annars við að greiða úr
greiðslu- og skuldavanda heimil-
anna.
Yngvi Örn hefur meðal annars
sett fram í blaðagreinum mismun-
andi tillögur um það hvernig unnt sé
að afnema gjaldeyrishöftin og auð-
velda þannig peningamálastjórnina.
Nýverið gerði hann, líkt og margir
aðrir fyrrum starfsmenn Landsbank-
ans, launakröfur í þrotabú bankans.
Þær vöktu athygli og sættu mikilli
gagnrýni ekki síst fyrir það hversu
háar þær voru. Krafa hans nemur
nærri 230 milljónum króna.
Yngvi Örn er ekki sérlega gefinn
fyrir að blanda sér í pólitísk deilumál
eða ganga inn í kastljós fjölmiðlanna.
Hann telur skynsamlegra að vinna
fagleg störf í næði rétt eins og lækn-
ar eða flugmenn þurfa á starfsfriði
að halda við sín störf. En Yngvi Örn
kveðst kunna illa við ómálefnaleg-
ar árásir, eins og þær sem hann hafi
þurft að þola eftir að kröfulisti fyrrum
starfsmanna Landsbankans var birt-
ur. Krafan sé formleg, byggð á samn-
ingum og eðlilegt sé að láta reyna á
það hvort hún standist. Á málinu er
annar flötur sem Yngvi Örn segir frá í
viðtali við Jóhann Hauksson.
Hvað sem þessu líður dróst Yngvi
Örn inn á svið þjóðmálaumræðunn-
ar eftir að ofangreindar kröfur komu
fram. Einar Már Guðmundsson rit-
höfundur helgaði honum meira að
segja heilsíðugrein í Morgunblað-
inu og gaf í skyn að hann væri frjáls-
hyggjumaður.
Enginn frjálshyggumaður
„Ég hef ekki litið á mig sem frjáls-
hyggjumann og ég veit ekki til þess
aðrir geri það heldur. Lífsskoðun
mín er sú að best sé að saman fari
markaðshagskerfi og ríkisafskipti í
velferðar-, menningar og heilbrigð-
ismálum. Þá eru verkefni stjórn-
valda við að hemja sveiflur mark-
aðshagkerfisins ekki lítils virði eins
og dæmin sanna. Ýmis verkefni sem
ég hef axlað, svo sem formennska í
stéttarfélagi bankamanna og hús-
næðismálastjórn bera þessu vitni.
Ég hef reyndar ekki verið í neinum
stjórnmálaflokki, en hef aldrei skor-
ast undan að veita stjórnmálaflokk-
um ráð í því mikilvæga starfi sem
þeir gegna. Ég hef frá tvítugsaldri
verið sannfærður um að nauðsyn-
legt sé að ríkið axli ábyrgð á þessum
þáttum til að tryggja jafnrétti. Það
er mín skoðun að samfélög þar sem
svo er skipað málum leiði til mestr-
ar velsældar og hagvaxtar. Að takast
á við erfið verkefni eins og til dæm-
is greiðslu- og skuldavanda heimila í
kjölfar hrunsins hefur ekki gert mig
að frjálshyggjumanni.“
Þú varst yfirmaður í Landsbank-
anum þegar bankinn féll. Hafðir þú
og aðrir yfirmenn bankans upplýs-
ingar um að hætta væri á ferðum?
„Já, það blasti við um leið og al-
þjóðlega fjármálakreppan skall á
haustið 2007 að hætta gæti skapast.
Fljótlega eftir áramót 2007/2008 varð
síðan ljóst að fjármálakerfið sjálft
var ófært um að leysa vandann og
aðkoma stjórnvalda væri nauðsyn-
leg. Það gerði stöðuna alvarlegri.
Stjórnvaldsaðgerðir voru hins vegar
lengi að fæðast auk þess sem mis-
tök voru gerð. Stærstu einstöku mis-
tökin held ég að hafi verið að bjarga
ekki Lehman bankanum. Hrun hans
lokaði öllum alþjóðlegum skamm-
tímamörkuðum sem leiddi Glitni í
lausafjárvanda. Viðbrögð innlendra
stjórnvalda við vanda Glitnis gerðu
að verkum að öll sund lokuðust á
skömmum tíma og falli bankanna
varð tæplega forðað úr því.“
Seðlabankar eiga að afstýra
fjármálakreppum
Af hverju gengur illa að koma í veg
fyrir fjármálakreppur?
„Fjármálakreppur eru raunar
fylgifiskur markaðshagkerfisins. Að
jafnaði verða slík áföll á 10 ára fresti
einhvers staðar í heiminum. Ótrúlegt
er að ekki hafa fundist leiðir til af-
stýra fjármálakreppum, jafnalgeng-
ar og skaðlegar þær eru. Vandinn
er þekktur og við honum hefur ver-
ið brugðist með ýmsum hætti. Segja
má að nútímaseðlabankar hafi verið
fundnir upp fyrir liðlega einni öld til
þess að bregðast við honum. Öflugir
seðlabankar áttu að stýra hagkerfinu
til að afstýra ofrisi og eignabólum
og bankaáhlaupum á heilbrigð fjár-
málafyrirtæki. Frekari þróun varð á
síðustu öld með innistæðutrygging-
um, alþjóðlegum reglum um eigið
fé, starfsemi og bókhald fjármálafyr-
irtækja. Fjármálaeftirlitum sem fylgj-
ast með fjármálamarkaðnum var
einnig víðast hvar komið á legg, ekki
síst í kjölfar kreppunnar miklu 1929.
Reynsla undanfarinna tveggja ára
sýnir að þessi viðbúnaður er ófull-
nægjandi, ekki aðeins hér á landi
heldur og erlendis. Stærstu bankar
Bandaríkjanna hafa riðað til falls og
þeir sem eftir standa hafa þurft ríkis-
stuðning. Sama er uppi á teningnum
víðast hvar í heiminum. Nú er leitað
skýringa og leiða til að endurbæta
eftirlit með fjármálafyrirtækjum.“
Raunsæið varð hornreka
Af hverju sáu menn ekki merki
þess sem verða vildi?
„Einkenni allra fjármálakreppa
er eignabóla, það er ofvöxtur í verði
eigna, til dæmis verði fasteigna,
hlutabréfa og gengi gjaldmiðilsins og
þær eru lúmskar. Orsökin bólunnar
er mikið framboð á lánsfé. Englands-
drottning spurði í heimsókn í Lond-
on School of Economics fyrr á árinu:
Hvernig gat þetta gerst einu sinni
enn? Prófessorarnir tóku saman
skýrslu, eins og hagfræðinga er hátt-
ur, og reyndu að svara sinni drottn-
ingu eins og best þeir gátu. Svar
þeirra var að eignabólur er erfitt að
stöðva. Annars vegar grafa þær um
sig á löngum tíma, hins vegar skapa
þær almenna velmegun. Eigendur
fasteigna og hlutabréfa græða, fyr-
irtækin blómstra, ekki síst fjármála-
fyrirtækin. Skatttekjur ríkissjóðs og
sveitarfélaga tútna út, hægt er að
ráðast í ný verkefni, jafnvel lækka
skatta og auka millifærslur, með-
al annars vegna bótakerfa. Kaup-
máttur vex og lánsfé er auðfengið.
Hvata vantar til að stöðva veisluna.
Upp spretta kenningar um sérstak-
ar ástæður uppsveiflunnar sem rétt-
læta aðgerðaleysi í stjórn efnahags-
mála. Þeir fáu sem vara við eru litnir
hornauga og álitnir svartsýnismenn.
Ég hef reynslu af því. Nýleg dæmi
um réttlætingar eru dot.com bólan
sem átti að leiða umbyltingu í upp-
lýsingatækni og íslenska útrásin sem
vakti víkingaeðlið. Menn töldu sér
trú um að það sem hefði blundað í
Íslendingum í þúsund ár hefði loks-
ins vaknað af dvalanum.“
Þjóðfélagslegt oflæti
Bankahrunið er mesta fjárhagslega
áfall heimila og fyrirtækja í landinu
í áratugi og kannski mesta efnahags-
áfall fyrr og síðar. Hverjir bera mesta
ábyrgð á því hvernig fór?
„Reynslan sýnir að erfitt er þegar
til kastanna kemur að finna þá sem
ábyrgð bera á fjármálakreppu. Flest-
ir taka með einum eða öðrum hætti
þátt í góðærinu í aðdraganda hruns-
ins. Í fæstum tilvikum hafa reglur
verðið brotnar. Oft koma þó í ljós, við
þær ítarlegu rannsóknir sem gerð-
ar eru í kjölfar þeirra, auðgunarbrot
Yngvi Örn Kristinsson, hagfræðingur og bankamaður, er í hópi þeirra sem haft hafa efasemdir um þróun
fjármálastarfseminnar í landinu frá árinu 2003. Það ár lækkaði Seðlabankinn bindiskyldu bankanna með
þeim afleiðingum að 800 milljarðar króna streymdu út á markaðinn næstu misserin á eftir sem fóðruðu
stækkandi fasteignabólu. Á þremur árum nánast tvöfaldaðist íslenska fjármálakerfið að stærð. Þó var ljóst
að stærð þess í árslok 2005 var við efri mörk þekktrar skuldsetningar einstakra ríkja, eins og fram kemur í
samtali Jóhanns Haukssonar við Yngva Örn.
JóHann HauKSSon
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Óafsakanlegt oflæti
Lækkun bindiskyldu stórjók útlánagetuna „Ég hef verið í þeim hópi sem
hafði miklar áhyggjur af þróun mála hér landi allt frá árinu 2003 og varaði við
innan og utan Landsbankans. Lækkun bindiskyldu Seðlabankans á því ári skapaði
um 800 milljarða króna útlánagetu hjá innlendum lánastofnunum.“
myndir Sigtryggur Ari JóhAnnSSon