Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.2009, Blaðsíða 19

fréttir 11. desember 2009 föstudagur 19
einstakra aðila. Oft eru einu regl-
urnar sem hafa verið brotnar, reglur
heilbrigðrar skynsemi, sem gleym-
ast í eignabólu eins og til dæms að
lítið hagkerfi geti ekki borið ábyrgð
á erlendum skuldum sem nema níf-
aldri landsframleiðslu. Í fræðiritum
er oft talað um þjóðfélagslegt oflæti
eða „maníu“ í tenglum við eigna-
bólur. Af þessum sökum er erfitt að
líta á einn hóp frekar en annan sem
ábyrgan fyrir hruni. Að mínu mati er
starfsfólk á fjármálamarkaði yfirhöf-
uð samviskusamt, vel menntað og
stór hluti þess ungt og nú reynslunni
ríkara. Óskynsamlegt væri að setja
það út í horn við enduruppbyggingu
efnahagslífsins. Þannig voru sjó-
mennirnir sem kláruðu síldina árið
1967 ekki settir í land heldur réru á
ný loðnumið. Ég átta mig á þörf al-
mennings til að finna sökudólga
hrunsins. Ég sé hvers vegna fyrrver-
andi bankastjóri gjaldþrota seðla-
banka vill finna óreiðumenn.“
Engar hömlur þrátt fyrir
viðvörunarljós
Þú varst yfirmaður í Seðlabank-
anum eitt sinn og einn umsækjend-
anna um stöðu seðlabankastjóra á
þessu ári. Þú hefur með öðrum orð-
um lifað og hrærst á fjármálamark-
aði. Hvaða mistök í peningamála- og
efnahagsstjórninni á undanförnum
árum voru afdrifaríkust að þínu viti?
„Ég hef verið í þeim hópi sem
hafði miklar áhyggjur af þróun mála
hér landi allt frá árinu 2003 og var-
aði við innan og utan Landsbankans.
Lækkun bindiskyldu Seðlabankans
á því ári skapaði um 800 milljarða
króna útlánagetu hjá innlendum
lánastofnunum. Sú útlánageta fann
sér framrás meðal annars í íbúða-
lánum. Hækkun lána og lánshlutfalls
Íbúðalánasjóðs á árinu 2004 var olía
á eldinn. Tvennar stóriðju- og virkj-
anaframkvæmdir á árunum 2004
til 2008, sem juku innlenda fjárfest-
ingu um 40 prósent á ári, hlutu að
leiða til ofþenslu. Tilslakanir í rík-
isfjármálum, meðal annars lækkun
skatta frá 2005 og miklar opinberar
framkvæmdir hlutu einnig að magna
vandann. Engar skorður voru reist-
ar við erlendum lántökum fjármála-
fyrirtækja þrátt fyrir margháttaða
reynslu erlendis frá af hættum sem
fylgja opnum fjármagnshreyfingum
fyrir lítil hagkerfi. Um það má með-
al annars lesa í skýrslu sem banda-
ríski Nóbelsverðlaunahafinn Joseph
Stiglitz vann fyrir Seðlabanka Ís-
lands árið 2001. Engar hömlur voru
settar eftir að íslenska fjármálakerf-
ið fékk viðvörun snemma árs 2006.
Engar hömlur voru heldur settar á
kaup íslensku bankanna á erlend-
um fjármálafyrirtækjum eða kvað-
ir lagðar á þá um viðbúnað, eins og
til dæmis reglur um laust erlent fé
til að mæta erfiðleikum á erlendum
lánamörkuðum. Frá árslokum 2005
til ársloka 2008 nánast tvöfaldaðist
íslenska fjármálakerfið að stærð. Þó
var ljóst að stærð þess í árslok 2005
var við efri mörk þekktrar skuldsetn-
ingar einstakra ríkja.“
Margir „neyðarfundir“
Reyndir þú að koma sjónarmiðum
þínum, athugasemdum og viðvörun-
um á framfæri á réttum stöðum?
„Ég hef ekki talið það gagnlegt
til þessa að draga sérstaklega fram
afstöðu mína til þróunar mála í að-
draganda hrunsins eða tillögur mín-
ar og afskipti eftir að alþjóðlega fjár-
málakreppan var skollin á. Ég hef
aldrei talið að „I told you so“ afstaða
hjálpi til að leysa neinn vanda. Þrátt
fyrir að ég hafi verið í áhrifastöðu í
íslensku fjármálafyrirtæki tókst mér
ekki að sannfæra félaga mína um að
sjónarmið mín væru réttmæt. Mér
tókst ekki heldur að sannfæra ráða-
menn í aðdraganda hrunsins um
nauðsynlegar aðgerðir til að koma í
veg fyrir eða lágmarka skaða sem yf-
irvofandi var.
Þannig átti ég þrjá fundi með for-
manni stjórnar Fjármálaeftirlitsins,
þann fyrsta í desember 2007, fund
með forsætisráðherra í febrúar 2008
og utanríkisráðherra í júní sama ár
um þann vanda skapaðist í kjölfar
alþjóðlegu fjármálakreppunnar á
Íslandi. Skoðun mín var að kreppan
og áhætta íslensku bankanna útilok-
aði aðgang þeirra að erlendu láns-
fé. Án aðgangs að erlendu lánsfé
myndu þeir fyrr eða síðar falla. Fall
eins bankanna myndi fella þá alla.
Ábyrgðarleysi væri að hafa fjármála-
kerfi þjóðarinnar óvarið og nauðsyn-
legt að grípa til aðgerða. Þær þyrftu
að vera þríþættar, í fyrsta lagi að
minnka erlendan rekstur bankanna
með sölu erlendra eininga og sölu
erlendra útlána til að draga úr þörf
þeirra fyrir aðgang að erlendu láns-
fé og skapa erlent lausafé. Í öðru lagi
að leita strax til Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins um aðstoð og lánsfjárfyr-
irgreiðslu í fyrirbyggjandi tilgangi. Í
þriðja lagi yrði að afla sem mest fjár
erlendis til að styrkja gjaldeyrisforða
landsins. Varðandi Landsbankann
sérstaklega var það skoðun mín að
færa ætti innlán bankans erlendis
til dótturfélaga erlendis til að létta
ábyrgð vegna innstæðutrygginga af
íslenska innstæðutryggingasjóðn-
um. Það var og er mín skoðun að
kostnaður þjóðarbúsins hefði orð-
ið miklu minni en raun ber vitni ef
þessi leið hefði verið farin.
Innan Landsbankans varaði ég
við, strax frá árinu 2005 og ítrekað
þaðan í frá, of hröðum vexti útlána
og skorti á erlendu lausafé. Sama
gildir um þá slökun sem varð á veð-
setningarhlutföllum í útlánum, sér-
staklega til eignarhaldsfélaga og
byggingarstarfsemi. Skoðun mín
var sú að nauðsynlegt væri að lækka
lánaviðmiðanir vegna þeirra eigna-
bólu sem væri að myndast. Þá var
ég ekki fylgjandi útrás bankans á er-
lendri grundu og efaðist um forsend-
ur hennar.“
Greiðslu- og skuldavandinn
Þú veittir félagsmálaráðuneytinu
sérfræðilega ráðgjöf við að reyna að
leysa þann greiðslu- og skuldavanda
heimila sem af hruninu leiddi. Hvaða
aðgerðir eru á teikniborðinu?
„Þær aðgerðir eru tvískiptar og eru
að mestu að komast í framkvæmd.
Annars vegar greiðslujöfnun sem
ætlað er að mæta vanda þeirra sem
búa við léttari greiðslubyrði. Miðað
er við að færa greiðslubyrði aftur til
þess sem hún var fyrir hrun. Vonir
standa svo til að á næstu árum rétti
hagkerfið og kaupmáttur úr kútnum
og lánþegar geti greitt það sem nú er
slegið á frest.
Hins vegar er um að ræða sér-
tæka skuldaaðlögun fyrir þá sem
verr eru staddir. Sú aðferð byggist á
samningum milli lánþega og lána-
stofnana um heildarendurskipu-
lagningu skulda, þar með talið eft-
irgjöf á lánum þegar greiðslugeta er
ekki til staðar. Vegna þeirrar óvissu
sem ríkir um virði eigna, skulda og
framtíðartekjur er miðað við að eft-
irgjöf lána komi endanlega til fram-
kvæmda að þremur árum liðn-
um þegar vonast er til að línur hafi
skýrst. Í báðum leiðum er viðmiðið
það sama, þ.e. greiðslugeta lánþega.
Að mati flestra sem komið hafa að
þessum vanda er almenn lækkun
lána ekki raunhæfur kostur og ég er
sammála því. Til þess er vandinn af-
markaður við tiltölulega lítinn hóp
og miklu fé væri því varið til heim-
ila sem ekki væru í vanda. Endur-
mat útlána í kjölfar fjármálahruns-
ins skapa ekki fjármuni til þess að
kosta almenna lækkun lána. Það
endurmat er til komið vegna þess
að ákveðin útlán eru talin töpuð
að hluta eða öllu leyti og því munu
fjármálafyrirtækin þurfa að ráðstafa
til afskrifta á komandi misserum,
meðal annars í sértæka skuldaað-
lögun heimila.“
Ábyrgt að sækja kröfuna
Þú gerðir 230 milljóna króna
launakröfu í þrotabú Landsbankans
og varst meðal þeirra tíu fyrrverandi
yfirmanna bankans sem gerðu hæstu
kröfurnar. Þetta hefur sætt gagnrýni.
Er ekki óbilgirni að gera slíkar kröf-
ur?
„Mörgum finnst þetta ekki sið-
samlegt en kröfurnar eru byggð-
ar á ráðningarsamningi mínum við
Landsbankann. Ég átta mig á því að
margir þeir sem gagnrýna kröfurnar
telja sig hafa skýra mynd af því sem
gerðist í aðdraganda hrunsins, þar á
meðal hlut mínum. Með öðrum orð-
um eru þeir margir sem telja sig vera
í stöðu til að meta hvað er siðferði-
lega rétt. Það er aðdáunarvert í ljósi
þess að rannsóknarnefnd Alþingis er
enn að störfum. Verði kröfur mínar
samþykktar liggur fyrir að þær munu
ekki skaða íslenska hagsmuni. Ég
hef ekki áhuga á að styrkja frekar en
orðið er ríkissjóði Bretlands og Hol-
lands, enda tel ég að eftirlitsyfirvöld
þeirra landa hafi ýmist með aðgerð-
um sínum og aðgerðaleysi átt þátt í
þeim vanda sem leiðir af innlána-
töku íslenskra fjármálafyrirtækja á
fjármálamörkuðum þeirra. Þá tel ég
að það samkomulag sem fyrir ligg-
ur um uppgjör innstæðutrygginga
vegna erlendra lána sýni óbilgirni
af þeirra hálfu, meðal annars hvaða
vexti lán Tryggingarsjóðs frá þessum
löndum bera.
Ef þessar kröfur skila einhverju,
vil ég að andvirðið renni til velferðar-
mála. Hvortutveggja, að sækja kröf-
una og að ráðstafa henni, er að mínu
mati ábyrg afstaða.“
Óafsakanlegt oflæti
„Ég átta mig á þörf al-
mennings til að finna
sökudólga hrunsins. Ég
sé hvers vegna fyrrver-
andi bankastjóri gjald-
þrota seðlabanka vill
finna óreiðumenn.“
Fundaði þrisvar með Fjármálaeftirlitinu „Þannig átti ég þrjá fundi með
formanni stjórnar Fjármálaeftirlitsins, þann fyrsta í desember 2007, fund með
forsætisráðherra í febrúar 2008 og utanríkisráðherra í júní sama ár um þann
vanda sem skapaðist í kjölfar alþjóðlegu fjármálakreppunnar á Íslandi.“