Dagblaðið Vísir - DV - 03.10.2008, Blaðsíða 23

föstudagur 3. október 2008 23Helgarblað
SMIÐIR
Erum með vana smiði á skrá sem eru klárir til vinnu
Kraftafl ehf S: 840-1616
MÚRARAR
Erum með vana múrara á skrá sem eru klárir til vinnu
Kraftafl ehf. S: 840-1616
MÁLMIÐNAÐARMENN
OG JÁRNSMIÐIR
Erum með vana málmiðnaðarmenn og járnsmiði sem
óska eftir mikilli vinnu
Upplýsingar í S: 840-1616
Kraftafl. ehf
issjóðs ekki fyrirliggjandi, þegar
honum var greint frá því af Davíð
Oddssyni í símtali, að blaðamanna-
fundur hefði verið boðaður af hon-
um aðeins nokkrum mínútum síð-
ar til að greina frá þessum gjörningi.
Áður hafði fulltrúum stjórnarand-
stöðunnar á Alþingi verið gerð grein
fyrir stöðu mála á fundi í Seðlabank-
anum skömmu fyrir miðnætti kvöld-
ið áður.
Þorsteinn Már sagði að ekki hefði
verið undan því vikist að ganga að
þessum afarkostum eins og málum
var komið til að tryggja hagsmuni
innlánseigenda. Viðskipti með hluti
í bankanum fóru ekki fram á al-
mennum markaði á mánudeginum
29. september síðastliðinn, en þeg-
ar viðskipti hófust á ný, þriðjudag-
inn 30. september, var gengi bank-
ans tæpar 5 krónur á hlut og því ljóst,
að ríkissjóður hafði hagnast um ríf-
lega 110 milljarða króna á fyrsta við-
skiptadegi, ef þessi „viðskipti” ná
fram að ganga.
Óvönduð vinnubrögð
Framangreind atburðarás er
eins fjarri málefnalegum og vönd-
uðum stjórnsýsluháttum og hugs-
ast getur. Seðlabanki Íslands er sjálf-
stæð stofnun í eigu ríkisins en fellur
undir gildissvið stjórnsýslulaga, nr.
37/1993. Um er að ræða stofnun
sem tilheyrir framkvæmdavaldinu
og engir fyrirvarar um annað í lögum
um Seðlabankann. Ljóst er að þegar
bankinn kemur fram á grundvelli 1.
og þá ekki síður 2. mgr. 7. gr. laga um
Seðlabankann, nr. 36/2001, og taka
þarf ákvörðun eins og í þessu tilviki,
að þá er um stjórnvaldsákvörðun að
ræða. Seðlabankinn þarf því að meta
hvort skilyrði ákvæðisins um lánsfyr-
irgreiðslu séu uppfyllt. Ef ákvörðun
lýtur að því að beita ákvæði 2. mgr.
7. gr. laganna um lán til þrautavara
(e. lender of last resort) eiga við all-
ar mikilvægustu meginreglur stjórn-
sýsluréttarins um rannsóknarskyldu,
andmælarétt, jafnræði, meðalhóf,
lögmæti og fleira. Með hliðsjón af
hraðanum í málinu er útilokað að
fullnægjandi mat hafi farið fram á
erindi Glitnis þó svo að ráðrúm hafi
átt að vera til þess þar sem Þorsteinn
Már taldi sig vera að koma í tæka tíð
og leita eftir samstarfi ef í nauðirnar
ræki. Ekki þarf að taka fram, að al-
gjör leynd og trúnaður á að ríkja um
slík samskipti.
Ekki verður séð að erindi Glitn-
is, sem Þorsteinn Már fór með á
fund Davíðs Oddssonar, fimmtu-
daginn 25. september síðastliðinn,
hafi fengið réttláta og lögmæta máls-
meðferð. Viðurkennt er í stjórn-
sýslu- og stjórnskipunarrétti að ekki
megi ganga lengra en nauðsyn kref-
ur við meðferð stjórnsýsluvalds og
beita verður vægasta úrræði sem
að gagni getur komið, ella getur við-
komandi valdhafi gerst sekur um
valdníðslu. Í tilviki Glitnis var væg-
asta úrræðið sem að gagni gat kom-
ið að veita lánafyrirgreiðslu eins og
um var beðið, gegn fullum trygging-
um. Önnur úrræði hefðu verið lán
með breytirétti í hlutafé eða lán með
sérstökum skilyrðum, til dæmis um
útlánastýringu bankans eða fram-
kvæmdastjórn.
Yfirtaka hlýtur að vera sú aðgerð
sem gengur lengst og þarf þá sér-
staklega að skoða stöðu eigenda.
Einnig þarf að huga að því hvernig
slík aðgerð snertir þá vernd, sem
eignarrétti almennings er búin í
stjórnarskránni. Hér er um það að
ræða, að tilteknir einstaklingar og
fyrirtæki eru svipt eign sinni und-
ir yfirskini almannahagsmuna og
án þess að fullar bætur komi fyr-
ir. Meta verður hvert verðmætið
er og hvort það sé í samræmi við
þá niðurfærslu, sem fólst í aðgerð-
inni. Með svipuðum hætti og þeg-
ar ríkið selur eignir þarf að liggja
fyrir verðmætamat. Ekkert liggur
fyrir um það með hvaða hætti og
hverjir mátu stöðuna á þann hátt,
að það væri eðlilegt og sanngjarnt
að hluthafar afsöluðu sér ¾ hlut-
um bankans endurgjaldslaust.
Verðmat markaðarins á hlutum
í Glitni lá fyrir föstudaginn 26.
september síðastliðinn. Spyrja má
hvers vegna það verðmat var ekki
haft til hliðsjónar með afslætti
sem næmi til dæmis 20 til 25%, í
ljósi umfangs viðskiptanna.
Einhliða túlkun og kynning
Seðlabankans
Ekki verður annað ráð-
ið en að það hafi verið
einhliða ákvörðun
Seðlabankans, að
breyta eðli erindis
Glitnis úr lánsum-
sókn vegna tíma-
bundinna lausa-
fjárerfiðleika og
túlka erindið sem
beiðni um stuðn-
ing við bankann
til að forðast
gjaldþrot. For-
ráðamenn
Glitnis litu
ekki svo á,
að staða
bank-
ans væri komin á það stig. Undir
slíkum kringumstæðum hefðu þeir
væntanlega frekar leitað til FME.
Hér verður sérstaklega vísað til þess
að eftir gjörninginn gaf Seðlabank-
inn út þá yfirlýsingu, að Glitnir væri
vel rekinn og stæði traustum fótum.
Í því ljósi er gengisfelling bankans
óskiljanleg með öllum þeim fyrirsjá-
anlegu afleiðingum sem hún hafði
eða gat haft á hag allra landsmanna.
Margt er á huldu um samskipti
Seðlabankans og íslenska ríkisins í
þessu ferli, en svo virðist sem Seðla-
bankinn hafi einhliða tilkynnt ríkis-
stjórninni hvernig komið væri í mál-
um bankans. Ríkisstjórnin tók síðan
ákvörðun sína á þeim grundvelli.
Forráðamönnum Glitnis var ekki
gefið færi á að skýra stöðu bankans
og færa fram andmæli. Þeir höfðu
ekki tök á að kynna stöðu
bankans fyrir ríkisstjórn
áður en ákvörðun var
tekin. Samkvæmt
fjölmiðlum gerð-
ust hlutirn-
ir hratt, ein-
hliða og með
leynd.
Lög um
Seðla-
bank-
ann
kveða
skýrt
á um
verka-
skipt-
ingu banka-
stjórnar og
skulu bankastjór-
arnir þrír standa
saman að öllum að-
gerðum. Í öllu ferlinu
var þó aðeins
einn
sjáanlegur. Þetta verklag bankans
er til þess fallið að draga úr tiltrú á,
að málefnalega og faglega hafi verið
staðið að málum.
Athygli vekur að Seðlabank-
inn kemur fram sem væntanleg-
ur kaupandi í samþykkt þeirri sem
stjórn Glitnis var gert að undirrita
mánudaginn 29. september síðast-
liðinn samkvæmt forskrift Seðla-
bankans. Stofnunina brestur heim-
ild til slíkra gerninga. Aðrir augljósir
ágallar eru á samþykktinni og með
hreinum ólíkindum að skjalagerð
um svo umfangsmikil og afdrifarík
mál sé svo ófullkomin sem raun ber
vitni.
Framganga Davíðs Oddssonar í
málinu er afgerandi. Í því sambandi
verður að hafa hugfast að hæfis-
reglur stjórnsýslulaga gilda. Í
þessu sambandi kemur 6.
tl. 1. mgr. 3. gr. laganna
til skoðunar, en þar seg-
ir að handhafi stjórn-
sýsluvalds telj-
ist vanhæfur
ef aðstæður
eru fyrir
hendi
sem til
þess
eru
falln-
ar að
draga
megi
óhlut-
drægni
hans í efa
með réttu.
Andúð Dav-
íðs Oddsson-
ar á stærstu
eigend-
um Glitnis er alkunn og hefur verið
um margra ára skeið.
Ólögmætar aðgerðir
Að lokum verður ekki hjá því
komist að líta til þess að forsvars-
menn Glitnis voru látnir undirrita
framangreindan gjörning. Þannig
virðist reynt að koma málum svo
fyrir, að um samningarréttarleg-
an gjörning sé að ræða. Sagan er
þá í stuttu máli sú, að forráða-
menn Glitnis hafi leitað til ríkis-
ins vegna yfirvofandi gjaldþrots og
niðurstaðan orðið tvíhliða samn-
ingur. Skýrt hefur komið fram, að
þetta var gert gegn vilja stjórnenda
Glitnis, en bankinn var settur í þá
stöðu að eiga ekki val um annað.
Atvikum þessum svipar til þeirra
sem lýst er í 31. gr. samningalaga,
nr. 7/1936, um misneytingu. Þar
segir meðal annars að hafi nokkur
maður notað sér að annar var hon-
um háður til þess að afla sér hags-
muna eða áskilja sér þá, þannig
að bersýnilegur mismunur væri á
þeim hagsmunum og endurgjaldi
er fyrir þá skyldi koma, að þá skuli
slíkur gerningur ógildur gagnvart
þeim aðila sem á var hallað með
samningnum. Má því álykta, ef á
reyndi, að bankinn og hluthafar
hans séu óskuldbundnir af þeim
samningi sem þvingaður var fram
með ofbeldi í skjóli nætur.
Þegar öllu er á botninn hvolft
liggur fyrir að ríkisstjórnin og
bankastjórn Seðlabanka Íslands
skulda þjóðinni skýringu á því
hvers vegna farið var fram með
þessum hætti í málefnum
Glitnis.
Leiftursókn í anda seðLabankans
Davíð Oddsson framganga seðlabanka-
stjóra í málinu er afgerandi en andúð hans á
stærstu eigendum glitnis er alkunn og hefur
verið um margra ára skeið.