Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 01.01.1913, Page 3

Um kosning'ar til alþingis
Það er ekki tilgangur ritgerðar þessarar að ræða það, hvernig kosningum
til alþingis verði haganlegast fyrir komið, hvort kjördæmaskifting sú, sem nú er, sje
rjettlát, og hvort eigi væri unt að skipta landinu niður í önnur svæði svo, að meira
samræmi yrði milli kjördæmanna að því er kjósendatölu snertir, en nú er; heldur
ekki er það tilgangurinn að rannsaka það, hvort kosningarrjetlurinn sje ekki um of
takmarkaður, eins og alment er álitið. Tilgangurinn er að sýna það með tölum,
hvernig þeir menn, sem samkvæint stjórnarskránni hafa kosningarrjeit til alþingis,
hafa notað þennan rjett frá því ísland fjekk sitt eigið löggjafarvald.
í öllum þeim löndum, sem hafa þingbundna stjórn, er það álitið merki upp
á þroska og hátt mentunarstig, að kjósendur noti vel kosningarrjett sinn. Reynslan
hefur sýnt það, að í fyrstu, meðan stjórnfrelsið er ungt, þá er kosningarrjetturinn
linlega notaður, en eftir því sem það dafnar, vaknar meðvitundin um, hve mikils
virði þessi rjettur sje, og hve mikil áhrif landslýðurinn geti haít á stjórn landsins,
með því að nota hann, og þar með hag þess yfirleitt. Blaðamenn, þingmannaefni
og atkvæðasmalar þeirra, gera lika sitt til að hvetja kjósendur til þess að nota rjett
sinn, einkum á ófriðartímum, þegar barist er um einhver þau innanlandsmál, sem
mikla þýðingu hafa. Fer það því smátt og sinátt svo, að kjósendur nota æ betur
og betur rjett sinn, og þeir sem ekki hafa hann og þykjast þó eins vel að honum
komnir og hinir, heimta hann sjer til handa, og krafan um rífari kosningarrjett er
einmitt eitt af þeim málum, sem fylkir mjög kjósendum kring um kjörborðin.
Eftir hverjar kosningar er það því venja að telja saman og athuga hve
margir hafi neytt kosningarjettar síns, og bera það saman víð næstu undanfarandi
kosningar, og jafnframt er það þá lika athugað, hvort atkvæðamagn liinna politisku
flokka hefur aukist eða þverrað og yfir höfuð um aðstöðu ílokkanna eftir kosning-
arnar. Skýrslur þessar eru því ekki einungis næsta fróðlegar, heldur blátt áfram
nauðsynlegar landshagsskýrslur, sem sýna hluttöku landsbúa í stjórn landsins. Það
gegnir því meslu furðu, að rnínu álili, að slíkar skýrslur skuli ekki hafa birst hjer
á landi, því að minni vitund hefur ekkert verið um þetta skráð, nema í tveim rit-
gerðum snertandi kosningarnar 1880, eftir skrifstofustjóra Indr. Einarsson1). Mjer
hefur því fundist það nauðsynlegt að safna saman í eina heild skýrslunum um not-
kun kosningarrjettarins frá því landið fjekk sína löggjöf og lil þessa dags. Það hef-
ur ekki verið neinn hægðarleikur að safna þessum skýrslum einkum um hinar elstu
1) Skýrsla um alþingiskosningar og kjósendur 1880—81 (Stj.tíö. C 1882 hls. 59—65).
Um kosningar og kjósendur lil alþingis (TímariL bókmentafjel. V. árg. bls. 1—35).