Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 43

127
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Heklu (H3 og H4) auk fleiri gjósku-
laga.2 Þurrt mólendi, kvistlendi og
moslendi, er ríkjandi34,35 en það er
tegundaríkt af háplöntum, mosum
og fléttum.36,37 Runnategundirnar
fjalldrapi (Betula nana), krækilyng
(Empetrum nigrum) og bláberjalyng
(Vaccinum uliginosum) eru ríkjandi.
Móarnir eru víða stórþýfðir og eru
mosar einkennandi á þúfnakollum,
einkum hraungambri (Racomitrium
lanuginosum), en grös og smárunnar
vaxa í lægðum. Fornir, víðáttumiklir
áfoksgeirar hafa skilið eftir sig ör-
foka land á Eyvindarstaða- og Auð-
kúluheiði þar sem jarðvegsrof er
áberandi.23 Ráðist var í umfangs-
mikla uppgræðslu á örfoka svæðum
við lónið til að bæta það beitiland
sem tapaðist í lónstæðinu.37,38 Var
notað sáðgresi og/eða áburður til að
styrkja gróður.21,22
Eftir myndun lónsins voru um-
hverfisbreytingar við það vaktaðar
frá 1993 og beindist vöktunin að
gróðurbreytingum við lónið, breyttri
grunnvatnsstöðu og landmótun við
strönd.2,26,33,39,40 Hafa rannsóknir
m.a. sýnt fram á myndun lítilla
áfoksgeira vegna breytilegs vatns-
borðs, en aðstæður til sandfoks eru
þegar þurrir, hvassir vindar blása
af suðri og lágt er í lóninu snemm-
sumars (2. mynd). Fyrst varð vart
við sandfok frá lóninu eftir stækkun
þess árið 1998.2 Endurtekið áfok
hefur átt sér stað á víkum opnum til
suðurs en áfoksgeirar hafa myndast
í stöku hvassviðri. Stefna þeirra
gefur til kynna þá vindátt sem
ríkti þegar þeir mynduðust. Árið
2008 var heildarútbreiðsla foksands
við lónið áætluð 21 ha en heildar-
sandmagn um 11.000 m3 (1. mynd).
Fokefnið var aðallega meðalgrófur
sandur, upprunninn í gjóskulögum
sem varðveist hafa í jarðvegi en
losnað vegna öldurofs og safnast inn
á víkur vegna ölduhreyfinga.2
Rannsóknin sem hér er fjallað
um fór fram í Sandvík. Víkin er við
norðanvert lónið og liggur á nesi
milli Kolkustíflu og Blöndustíflu
(1. mynd). Hún er opin til suðurs
og fyrir botni hennar hefur fokið
upp sandur og myndað áfoksgeira
árin 1998, 2000, 2003, 2004 og 2005.
Þeir stærstu mynduðust árin 2000
og 2005 en flatarmál þeirra mældist
0,42 og 0,49 ha. Rannsóknin var gerð
í áfoksgeiranum sem myndaðist
árið 2000 en jafnframt barst sandur
yfir hluta rannsóknarsvæðisins árið
2005.
Aðferðir
Gagnasöfnun
Sumarið 2003 voru lögð út fjögur
samsíða snið (A, B, C og D) með 13 m
millibili í áfoksgeiranum sem mynd-
aðist árið 2000 í Sandvík (3. mynd).39
Sniðunum var valinn staður u.þ.b.
fyrir miðju sandgeirans eftir stefnu
hans upp frá víkinni. Hvert snið var
40 m langt, með upphafspunkt 2–3
m ofan flóðmarka og þaðan áfram
6–8 m upp fyrir ystu dreifar sands.
Á hvert snið voru lagðir út 10 reitir
(75 × 75 cm) með 4 m millibili, 2 til
38 m frá upphafspunkti sniðanna.
Haustið 2003 voru sniðin girt af
til að hlífa reitum við umgengni
og beit sauðfjár. Vorið 2004 var
áburði dreift jafnt á tvö sniðanna.
Til að möguleg jaðaráhrif yrðu sem
minnst var ákveðið fyrirfram að
ábornu sniðin skyldu liggja saman
en tilviljun var látin ráða á hvaða
snið skyldi borið. Fyrir valinu urðu
snið A og B. Til að jafna dreifingu
var afmarkað 40 x 25 m svæði um-
hverfis sniðin og því skipt niður í
tuttugu 50 m2 spildur (4 x 12,5 m).
Á hverja spildu var síðan dreift 1
kg af Fjölmóða 1, sem er blandaður
tvígildur áburður með köfnunarefni
2. mynd. Foksandur upp frá Botnlangavík við norðanvert Blöndulón í júní 2008. Fjalldrapabrúskar og grös standa upp úr sandi.
− Aeolian sand in the Botnlangavík inlet on the northern shores of the Blöndulón reservoir. Betula nana shrubs and grasses in thick sand.
Ljósm./Photo: Olga K. Vilmundardóttir.
78 3-4 LOKA.indd 127 11/3/09 8:33:21 AM